Айтырыг-харыы
– Уруг-дарыының херечилелин база катап кылдырып алыр дизе, каяа баарыл? Кандыг документилер херек болурул?
– Төрүттүнген дугайында херечилелди чүгле дараазында таварылгаларда катап кылып берип болур. Ол документизин чидирип алган болза, ооң дубликадын кылып бээр. Оон аңгыда херечилелде сөстериниң үжүк-бижии көзүлбес кылдыр балалы берген азы саазын-бланкызы шуут эргижирей бергенде, ону катап кылдыртып алыр. «Хамааты байдалдың актыларының дугайында» №143 Федералдыг хоойлунуң 9-ку чүүлүнде хамаатыларның ол эргелерин тайылбырлап каан. Бо хоойлу 1997 чылдың ноябрь 11-де үнген.
Документини катап кылдыртыр дизе, Хамааты байдалдың акт бижидилгезиниң (ЗАГС) органынга барып четкеш, билдириишкин бижиир. Чурттап турар черинде ЗАГС черинге баар. Херечилелдерниң акт бижидилгезин ол документини баштай кылдырып турганы ЗАГС органында шыгжап турар. Ынчангаш херечилелди баштай кылдыртып турган черинге барып чедер. Документиниң катап кылдырып бээрининиң дугайында билдириишкин киирген хүнүнде-ле, ооң дубликадын дораан кылып бээр.
Төрүттүнген дугайында херечилелди база катап кылдыртып алыр эргелиг улустар дээрге:
1) Херечилелде ады бижиттинген кижи боду;
2) Бир эвес херечилелдиң ээзи чок апарган болза, ооң төрели (сонуургалдыг хамаарылгалыг кижизи);
3) Уруг-дарыы 18 хар четпээн болза, ада-иези (ада-иези болуп азырап чоруур улузу) кылдыртып болур. Бир эвес 18 харлапкан болза, уруунуң азы оглунуң төрүттүнгенин күрүнеге бүрүткедип бижиткен деп аңгы документини ада-иезиниң кайы-бирээзинге бижип бээр;
4) (Кадыының байдалы-биле) харыысалга хүлээдип болбас деп санаттырган кижиниң азыракчызы, опекуну;
5) Херечилелдиң дубликадын ап болур деп чөпшээрелин бергеш, нотариуска шынзыдып бижиткен документизи бар болза, шак ол бүзүрелдиг кижизи кылдырып болур;
– Херечилелди катап кылдырган дубликадын кымга берип болбазыл?
– Ада-ие эргезин казыттырган азы ада-ие эргезин кызыгаарлаттырган улуска уругларының төрүттүнген херечилелиниң дубликадын берип болбас;
Чара бадыланчып алган улуска өг-бүле тудуп бадылашкан херечилелиниң дубликадын кылып бербес;
Оларның билдириишкин-биле чүгле уруг-дарыының төрүттүнгенин, өг-бүле тудуп бадыланышканын күрүнеге бүрүткедип бижидип турган деп аңгы документини бээр.
– Херечилелдиң дубликадын кылдырарда, кандыг документ херек болурул?
– Херечилелди катап кылдыртып турар кижиниң бодунуң паспорту херек. Хамааты байдал актызын күрүнеге бүрүткедип бижээн дугайында документини алыр эргелиг дээрзин бадыткап турар документ база херек. 350 рубль хемчээлдиг күрүнениң каайлызын – госпошлинаны төлеп алган квитанциязын билдириишкин-биле катай ЗАГС-ка эккеп бээр.
Хамааты байдалдың акт бижидилге органынга (ЗАГС) кайы-бир документини катап кылдыртып алырда, документилерин шын четчелеп алыры чугула. Херек документилерниң даңзызы:
1) Билдириишкин киирип турар кижиниң паспорту;
2) Фамилиязын, адын, адазының адын өскертип турганын бадыткап турар документизи (Чижээ, өг-бүле бадыланышкан азы чара бадыланышканының дугайында херечилели (справка), адын солудуп турганының дугайында херечилели);
3) Өлгениниң дугайында херечилели (справказы);
4) Чок апарган өлген кижи-биле төрел харылзаалыг деп бадыткап турар документ (Чижээ, төрүттүнген херечилели (справка) болгаш Билдириишкин киирип турар хамааты өлген кижи-биле төрел харылзаалыг деп барымдааны тодараткан судтуң шиитпири, ол хоойлу ёзугаар күштүг апарган турар ужурлуг;
5) Херечилелди база катап кылдыртып алырынга, ол кижиниң кандыг-бир ужур-уткалыг сонуургалын бадыткап турар документ (Чижээ, өнчүзүн салгаар завещаниези, өнчү салгакчызының херээн ажыткан дугайында нотариустуң справказы, рента болгаш бүгү назынында азырадырының дугайында керээ);
6) Ада-иези өстүрүп азыравайн турар, назы четпээн уругларның херечилелин чүгле хоойлу ёзугаар эргелиг болгаш чөпшээрелдиг улустар база катап кылдырып болур. (Чижээ, азырандыга алган өг-бүлениң керээзи, билдириишкин киирген кижиниң бүрүн эргезин бадыткап турар документилиг болур);
7) Судтуң шиитпири-биле (кадыының байдалының ужурунда) харыысалга хүлээдип болбас деп санаттырган кижиниң документизин база чүгле эргелиг болгаш чөпшээрелдиг улус кылдырып болур. Ынчангаш судтуң хоойлу ёзугаар күштүг шиитпириниң хоолгазы, шак ындыг хамаатыны азырап хайгараар бүрүн эргелиг опекуну деп бадыткаар документизи херек.
8) Катап кылдырган херечилелди ап алыр эргени бүзүрелдиг кижизинге дамчыдып бергениниң дугайында нотариустуң шынзыдылга документизи;
9) РФ-тиң девискээринден аңгы чуртка (хоойлу-дүрүм ёзугаар аңаа чурттаар чөпшээрели барда,) уруг-дарыының төрүттүнгениниң дугайында документини даштыкы күрүнелерниң чогуур албан черлери кылып бээр. Шак ол документини көргүзер ужурлуг.
Херечилелди катап кылдыртып алырының дугайында билдириишкинни Күрүнениң болгаш муниципалдыг хандырылгаларның чаңгыс аай порталын (ЕПГУ) таварыштыр киирип болур. 2018 чылдын октябрь 1 соонда төрүттүнген уруг-дарыгның акт бижидилгезин Күрүнениң чаңгыс аай реестринде киирип каан. Ынчангаш чурттуң кайы-даа регионунда ЗАГС-ка чеде бергеш, ооң дубликадын кылдырып ап болур.
ТР-ниң ХБАБ эргелели.
– Уруг-дарыының херечилелин база катап кылдырып алыр дизе, каяа баарыл? Кандыг документилер херек болурул?
– Төрүттүнген дугайында херечилелди чүгле дараазында таварылгаларда катап кылып берип болур. Ол документизин чидирип алган болза, ооң дубликадын кылып бээр. Оон аңгыда херечилелде сөстериниң үжүк-бижии көзүлбес кылдыр балалы берген азы саазын-бланкызы шуут эргижирей бергенде, ону катап кылдыртып алыр. «Хамааты байдалдың актыларының дугайында» №143 Федералдыг хоойлунуң 9-ку чүүлүнде хамаатыларның ол эргелерин тайылбырлап каан. Бо хоойлу 1997 чылдың ноябрь 11-де үнген.
Документини катап кылдыртыр дизе, Хамааты байдалдың акт бижидилгезиниң (ЗАГС) органынга барып четкеш, билдириишкин бижиир. Чурттап турар черинде ЗАГС черинге баар. Херечилелдерниң акт бижидилгезин ол документини баштай кылдырып турганы ЗАГС органында шыгжап турар. Ынчангаш херечилелди баштай кылдыртып турган черинге барып чедер. Документиниң катап кылдырып бээрининиң дугайында билдириишкин киирген хүнүнде-ле, ооң дубликадын дораан кылып бээр.
Төрүттүнген дугайында херечилелди база катап кылдыртып алыр эргелиг улустар дээрге:
1) Херечилелде ады бижиттинген кижи боду;
2) Бир эвес херечилелдиң ээзи чок апарган болза, ооң төрели (сонуургалдыг хамаарылгалыг кижизи);
3) Уруг-дарыы 18 хар четпээн болза, ада-иези (ада-иези болуп азырап чоруур улузу) кылдыртып болур. Бир эвес 18 харлапкан болза, уруунуң азы оглунуң төрүттүнгенин күрүнеге бүрүткедип бижиткен деп аңгы документини ада-иезиниң кайы-бирээзинге бижип бээр;
4) (Кадыының байдалы-биле) харыысалга хүлээдип болбас деп санаттырган кижиниң азыракчызы, опекуну;
5) Херечилелдиң дубликадын ап болур деп чөпшээрелин бергеш, нотариуска шынзыдып бижиткен документизи бар болза, шак ол бүзүрелдиг кижизи кылдырып болур;
– Херечилелди катап кылдырган дубликадын кымга берип болбазыл?
– Ада-ие эргезин казыттырган азы ада-ие эргезин кызыгаарлаттырган улуска уругларының төрүттүнген херечилелиниң дубликадын берип болбас;
Чара бадыланчып алган улуска өг-бүле тудуп бадылашкан херечилелиниң дубликадын кылып бербес;
Оларның билдириишкин-биле чүгле уруг-дарыының төрүттүнгенин, өг-бүле тудуп бадыланышканын күрүнеге бүрүткедип бижидип турган деп аңгы документини бээр.
– Херечилелдиң дубликадын кылдырарда, кандыг документ херек болурул?
– Херечилелди катап кылдыртып турар кижиниң бодунуң паспорту херек. Хамааты байдал актызын күрүнеге бүрүткедип бижээн дугайында документини алыр эргелиг дээрзин бадыткап турар документ база херек. 350 рубль хемчээлдиг күрүнениң каайлызын – госпошлинаны төлеп алган квитанциязын билдириишкин-биле катай ЗАГС-ка эккеп бээр.
Хамааты байдалдың акт бижидилге органынга (ЗАГС) кайы-бир документини катап кылдыртып алырда, документилерин шын четчелеп алыры чугула. Херек документилерниң даңзызы:
1) Билдириишкин киирип турар кижиниң паспорту;
2) Фамилиязын, адын, адазының адын өскертип турганын бадыткап турар документизи (Чижээ, өг-бүле бадыланышкан азы чара бадыланышканының дугайында херечилели (справка), адын солудуп турганының дугайында херечилели);
3) Өлгениниң дугайында херечилели (справказы);
4) Чок апарган өлген кижи-биле төрел харылзаалыг деп бадыткап турар документ (Чижээ, төрүттүнген херечилели (справка) болгаш Билдириишкин киирип турар хамааты өлген кижи-биле төрел харылзаалыг деп барымдааны тодараткан судтуң шиитпири, ол хоойлу ёзугаар күштүг апарган турар ужурлуг;
5) Херечилелди база катап кылдыртып алырынга, ол кижиниң кандыг-бир ужур-уткалыг сонуургалын бадыткап турар документ (Чижээ, өнчүзүн салгаар завещаниези, өнчү салгакчызының херээн ажыткан дугайында нотариустуң справказы, рента болгаш бүгү назынында азырадырының дугайында керээ);
6) Ада-иези өстүрүп азыравайн турар, назы четпээн уругларның херечилелин чүгле хоойлу ёзугаар эргелиг болгаш чөпшээрелдиг улустар база катап кылдырып болур. (Чижээ, азырандыга алган өг-бүлениң керээзи, билдириишкин киирген кижиниң бүрүн эргезин бадыткап турар документилиг болур);
7) Судтуң шиитпири-биле (кадыының байдалының ужурунда) харыысалга хүлээдип болбас деп санаттырган кижиниң документизин база чүгле эргелиг болгаш чөпшээрелдиг улус кылдырып болур. Ынчангаш судтуң хоойлу ёзугаар күштүг шиитпириниң хоолгазы, шак ындыг хамаатыны азырап хайгараар бүрүн эргелиг опекуну деп бадыткаар документизи херек.
8) Катап кылдырган херечилелди ап алыр эргени бүзүрелдиг кижизинге дамчыдып бергениниң дугайында нотариустуң шынзыдылга документизи;
9) РФ-тиң девискээринден аңгы чуртка (хоойлу-дүрүм ёзугаар аңаа чурттаар чөпшээрели барда,) уруг-дарыының төрүттүнгениниң дугайында документини даштыкы күрүнелерниң чогуур албан черлери кылып бээр. Шак ол документини көргүзер ужурлуг.
Херечилелди катап кылдыртып алырының дугайында билдириишкинни Күрүнениң болгаш муниципалдыг хандырылгаларның чаңгыс аай порталын (ЕПГУ) таварыштыр киирип болур. 2018 чылдын октябрь 1 соонда төрүттүнген уруг-дарыгның акт бижидилгезин Күрүнениң чаңгыс аай реестринде киирип каан. Ынчангаш чурттуң кайы-даа регионунда ЗАГС-ка чеде бергеш, ооң дубликадын кылдырып ап болур.
ТР-ниң ХБАБ эргелели.