Мындыг чарлалды В. Көк-оол аттыг национал театр даштынга көргеш, дыка-ла солун, бир онзагай чогаадыкчы кежээ-дир дээн бодал сонуургалымны оттурупту. Тыва Республиканың алдарлыг артизи Леонид Каң-оол чартык чүс чыл юбилейин Шагаа бүдүүзүнде демдеглээр. Ол 26 чыл дургузунда тыва сценага бараан бооп келген. Леонид Каң-оол чүгле актер эвес, режиссер-тургузукчу, чогаал, шии, шүлүк бижиир хөй талалыг чогаадыкчы салым-чаяанныг артист.
Юбиляр артист-биле тыва театрда, ооң “гримерка” өрээлинге ужуражып чугаалаштывыс.
—“Бо “чүве” беженнепкен” деп чарлалыңарны көргеш, дыка сонуургадым, Леонид Ондарович.
— “Чүве аттыг, чүвүр баглыг” дээр ийик бе, ол дугайында бижээн монологум бар. Тывалар “чүве” деп сөстү чугаазынга дыка хөй ажыглаар. Чараш тыва дылывыска хараадалдан бо монолог тывылган. Тыва дылывыстың, ылаңгыя тыва чогаалывыстың келир үези дээш сагыжым аарып чоруур. Тывалап номчуп, бижип албас кижи, канчап иштики сагыш-сеткилин илередип, канчап чогаал бижиир. Сөөлүнде барып, “тыва мен” дээри безин чидер...
— Чогаалга сонуургалыңар кажан тыптып келген?
— Ачам Каң-оол Ирикпеевич Ондар бичии уруглар чогаалчызы кижи, Сүт-Хөл школазынга төөгү башкылап чораан. Бичиимден-не ачамның бижик кагар машиназын сонуургап, ооң үжүктерин шенеп соктап турарымны сактыр мен. Авам Хүреңмаа Хөөкүй-ооловна тыва дыл башкызы. Ада-ием аайы-биле төөгүге, тыва дылга ынак, сонуургалым күштүг болган. Чогаалга улуг сонуургалымны оттурган база бир кижи — кырган-авам. Ол аажок төөгүчү чораан. Меңээ бурун шагның төөгүлерин, тываларның амыдыралын төөгүп бээр чораан. Шүлүктерни Санкт-Петербургка студентилеп тургаш, бижип эгелээн мен. Кезек чыынды шүлүктерим, чогаалдарым “Улуг-Хем” альманахка үнгүлээн. А езулуг чогаалдың уран аргаларын сөөлүнде, театрга ажылдай бергеш, Тываның Улустуң чогаалчызы Эдуард Мижиттиң удуртуп турганы “Чалгыг” бөлгүмүнге өөренип эгелээн мен. Эдуард Баировичини чогаалче оруум изээн башкым дээр мен.
— Леонид Ондарович, Россияның массалыг театрының тергиин драматургу деп бедик атка төлептиг болган-дыр силер.
— Бистиң театр Бүгү-российжи “Массалыг театрның кызыгаарлары” (“Грани театра масс”) деп профессионал шаңналга ийи чыл улай (2011-2012 чч.) төлептиг болдувус. Май 1 байырлалдарында “Сүзүүм – театр, күжүм – хүреш, чүрээм – Тыва!” база “Кызыл кош” деп улуг театржыткан көргүзүглерниң сценарийлерин тургускаш, шаңнаткан мен. Ол улуг, чараш көргүзүглерни чон сактыр боор. Ол улуг ажылды РФ-тиң алдарлыг артистери Анзат Куулар, Алексей Ооржак режиссерлаан.
— Артист боордан аңгыда, чедиишкинниг режиссер-тургузукчу база болгай силер...
— Актер чуртталга-биле катай чогаал кезээде дакпырлажып чоруур. Режиссер ажылым 2017 чылдан эгелээн. Шииге бодаарга, концерттер тургузары берге, ылаңгыя Чаа чыл концерти эң-не берге. Көрүкчү кижи концерттен улуг таалал, мага ханыышкын алыр дээш театрга келир болгай. Ынчангаш көрүкчү бүрүзүнүң сонуургалын чедип алыр дээш, кызып ажылдап чоруур бис.
— “Шынның” номчукчуларынга өг-бүлеңерни таныштырыптар силер бе?
— Алды кады төрээннеримниң ортуну мен. Олар шупту башкылар болган. Чүгле улуг акым эмчи, мен — артист. Өөм ишти Алимаа Монгул-ооловна Өвүр кызы, ол Кызылдың 2 дугаар школазының башкызы. Үш оолду, бир кысты кижизидип, өстүрүп турар бис. Улуг оглум Сылдыс Москвада амыдырап-чурттап чоруур, ортуну Дамба студент, ол бичиизинде “Хайыраан бот”, “Күлтегин” шиилерге бичии рольдарны ойнап турду. Бичии оглум Күдер көдээ ажыл-агый техникумунда мал эмчизи мергежилде өөренип тур. Хеймер кызывыс школачы. Ооң чогаал, шүлүкке сундулуун эскерер-дир мен, чамдыкта рифмалай чугааланы кааптар. Ажы-төлүвүске тыва езу-чаңчылдарны сагып, тыва дылын утпайн чорзун дээш, үлегеривисти көргүзүп, чагып-сургап чоруур бис. Күш-ажылга өөрензин дээш, мал-маган тудуп эгеледивис. Караа-биле көрүп, холу-биле тудуп, кылып тургаш ажылга чаңчыгар болгай.
— Артист болуру изиг күзелиңер турган бе?
— Улуг акым ышкаш эмчи болуксап чораан мен. 9 класс соонда, дыштанылга үезинде, шылгалда эртери кандыг эвес дээш, Кызылдың уран чүүл училищезинче шенеп дужаагаш, душ бооп, кире берген болдум. Дужаап алган кижи канчаар, бичии өөренип көөйн дээн, кайда боор, бир миннип кээримге, уран чүүл делегейинче ханылап кире берген болдум. Ол ынчан училищеге Ленинградтың шии болгаш кино артистериниң белеткел салбыры турган. Аңаа эштерим (олар ам Тывада ат-сураглыг артистер) — Эдуард Ондар (уруглар садындан-на катай өскен), Олег, Саяна Саттар, Анай-Хаак Донгак, сөөлүнде Ленинградка Станислав Ириль каттыжып келген. “Театр – көрүнчүктерден тургустунган лабиринт-тир” дээр мен. Дедир үнер эжиин тыппайн барганым ол.
— Эң-не ынак, ойнаксаар ролюңар?
— Кижи канчап ажы-төлүнге дең ынак боор-дур, рольдар база ындыг, шуптузу меңээ эргим.
— Четтирдим, Леонид Ондарович, интервью бергениңер дээш. Чогаадыкчы чедиишкиннерни күзедим.
Алдынай АРАКЧАА.
Фото-чурукту театрның архивинден алган.
1994 чылда Санкт-Петербургтуң Театр уран чүүлүнүң күрүне академиязын драма болгаш кино артизи мергежилдиг дооскан. Ол-ла чылын Тываның В. Көк-оол аттыг национал театрынче ажылдап кирген. 2016 чылда Россияның сцена уран чүүлүнүң күрүне институдунуң режиссура салбырын дооскан. Амгы үеде актер биле режиссер-тургузукчу ажылды чедиишкинниг күүседип турар.
Национал театрга тургускан шиилери: трагедия “Дембээрел”, хөгжүмнүг драма “Моцарт биле Сальери”, комедия “Ходжа Насреддин”, драма “Уя”. Тыва филармонияга “Дииреңде эртиневис” деп хөгжүмнүг тоолду 2008 чылда тургускан.
Көскү рольдары: В. Көк-оолдуң “Хайыраан ботта” Дүлей-оол, Хам-оол, А. Даржайның “Эгил, эжим, эгил!” - Кускун-Хаа, Э. Мижиттиң “Кым сен, Сүбедей!” – Бижек, Э. Мижиттиң “Тос чадырдан үнгеш...” - Салчак Тока, “Беш меге, алды арга” – Вильям, “Э. Мижиттиң “Көк дээрниң оглу” – А. Б. Чыргал-оол, Ч. Ондарның “Шурави” - сержант, “Чавагазын салбактаңар” – Яндай дээш өске-даа.