Эрткен 2019 чылда Россия Федерациязының Чазаа, төп эрге-чагырганың күүседикчи органнары, федералдыг яамылар болгаш күрүнениң өске-даа албан черлери Тыва Республикаже улуг кичээнгейни салып келгеннер. Россияның экономиктиг хөгжүлде сайыды турган Максим Орешкин биле саң-хөө сайыды Антон Силуанов баштаан федералдыг күүседикчи органнарның бедик албан-дужаалдыг даргалары Тыва Республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин федералдыг болгаш республика деңнелдиг хурал-суглааларга каш удаа чугаалашкан.
Ол программаның төлевилели-биле алырга, 2019–2025 чылдарда республикага 26 фельдшер-акушер пунктуларын тудар, көжүп чоруур 21 фельдшер-акушер пунктуларын дамчыдып бээр, республиканың №1 эмнелгезинге чаа дериг-херекселди садарынга 296 миллион рубльди үндүрер, Кызылга онкология төвүн, туберкулёз диспансерин, хөй угланыышкынныг медицина төвүн, республиканың бичии уруглар эмнелгезин тудар дээш, кылыр ужурлуг ажылдар хөй.
Баштайгы санаашкыннар-биле алырга, республиканың хууда программазының 2025 чылга чедир бюджеди 1 трлн 395,6 млрд рубль. Ооң 325,3 млрд рубль акшаландырыышкыны федералдыг бюджеттен, 6 млрд рубль – Тываның бюджединден, артканы бюджеттен дашкаар азы инвесторларның акша-хөреңгизи.
Россия Федерациязының Чазааның составында өскерилгелер болган, Чазак Даргазы албан-дужаалга чаа Дарга Михаил Мишустин томуйлаткан соонда, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелиниң моон соңгааргы салым-хуузу кандыг болуру Тываның чурттакчыларын дүвүредип турары чугаажок. Чүге дээрге кижилер ол программаны РФ-тиң Чазаа хүлээп алырынга, херек кырында боттанып эгелээринге, чоннуң амыдырал-чуртталгазының байдалы улам экижииринге идегеп турарлар.
Массалыг информация чепсектеринде медээлерни допчулап, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелинге хамаарылга Россия Федерациязының чаа Чазаанга, федералдыг деңнелдиг яамыларга болгаш өске-даа албан черлеринге кандыг бооп болурун догааштырып көрээлиңер.
Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Россия Федерациязының Чазааның чаа Даргазы Михаил Мишустин-биле ужурашкан деп медээлер массалыг информация чепсектеринге көстүп келген. Ындыг бедик деңнелге ужуражыышкынның соонда Шолбан Кара-оол, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелинге Россияның Чазааның хамаарылгазы өскерилбес, ол хевээр артар деп медеглээн.
– Тываның болгаш Россияның өске тос регионнарының дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң программалары РФ-тиң Чазааның 2025 чылга чедир ажылының планынче кирген. Чуртка кончуг чугула “Енисей Сибири” деп улуг экономиктиг стратегтиг программа-биле республиканың хөгжүлдезиниң программазы дүүшкек болгай. Ынчангаш республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели деткимчени улаштыр алыр дээрзинге чигзинмес мен – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. ТР-ниң Чазааның Баштыңы “Сибирь дугуржулгазы” регионнар аразының даргазы база бооп турары төлевилелдиң боттаныышкынынга улуг ужур-дузалыг болуру чугаажок.
Ынчангаштың 2019 чылда федералдыг яамылар болгаш өске-даа ведомстволар-биле кады ажылдап кылган республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң хууда программазының төлевилелинге хамаарыштыр чугаалажыышкыннарны Москвага уламчылаар даалганы ТР-ниң Чазаанга Шолбан Кара-оол берген. Ол чугаалажыышкыннарның чедиишкинниг түңнели Россия Федерациязының Чазааның чаа Даргазы Михаил Мишустин биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң ужуражыышкыны болур ужурлуг.
Ол чугаалажыышкыннар чедиишкинниг эртеринге таарымчалыг бооп болур байдалдарны догааштырып көрээлиңер.
Россияның Президентизиниң Айыткалында сорулгаларны боттандырары-биле национал төлевилелдерни февраль 20-ге чедир база катап шүүп көөр, херек болза, оларга эдилгелерни киирер даалганы ук төлевилелдерге ажылы хамаарылгалыг органнарга Михаил Мишустин берген. Национал төлевилелдерни чедиишкинниг боттандырарының бир чугула талазы регионнарның эрге-чагыргалары-биле ажык чугаа, оларның саналдарын, сүмелерин дыңнаары деп, Мишустин демдеглээн. Республиканың социал-экономиктиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019—2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин 2019 чылда ажылдап кылып турда, “Бисти федералдыг төп дыңнап кагды” деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан болгай. 2020 чылда база Тываны федералдыг төп дыңнап каар боор деп идегел бар-дыр.
“Национал төлевилелдерни ажылдап кылырынга бодум киржип турган мен. Олар шынарлыг болгаш дээштиг түңнелдерлиг болзун дээш, чазак улуг күжениишкинни үндүрген. Төлевилелдер чедиишкинниг боттанзын дээш, артык административтиг шаптараазыннарны чайладыр херек” – деп, Россия Федерациязының Чазааның Даргазы Михаил Мишустин чугаалаан.
Чүгле бистиң республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол эвес, өске-даа регионнарның удуртукчулары федералдыг деңнелдиг албан черлери-биле ажылга шаптыктыг административтиг шаптараазыннар барын шагда-ла чугаалап келгеннер. Ол шаптараазыннарны ап кааптарга, федералдыг деңнелге боттарының айтырыгларын шиитпирлээри регионнарга чиик апаары чугаажок.
Экономиканы хөгжүдеринге, национал төлевилелдерни чедиишкинниг боттандырарынга “узун” акша-хөреңги херек дээрзин база Россияның Чазааның Даргазы Михаил Мишустин чугаалаан. Пермь крайның губернаторундан Россияның экономиктиг хөгжүлдезиниң сайыдынче депшип келген Максим Решетников акшаландырыышкынның “узунун” азы “кысказын” дыка эки билир даргаларның бирээзи. Бюджеттер аразында харылзаалар узун хуусаалыг болгаш ээлгир болур ужурлуг, национал төлевилелдерге база ол хамааржыр деп, Решетников чугаалаан. Муниципалитеттер төлевилелдерни чөптүг чылдагааннар-биле боттандырып шыдаваан таварылгаларда, оларны дараазында чылда акшаландырбайн баарын Максим Решетников шын эвес деп санап турар. “Муниципалитеттер боттандырып шыдавайн баарының чөптүг чылдагааннары бар – ол дээрге төлевилел-смета документилериниң чогу, специалистерниң белен эвези, тус чер администрациязының айтырыглары. 1-2 муниципалитет күүседип шыдавайн баарга, муниципалитетти дараазында чылда акшаландырбайн баары шын эвес. Ол дээрге тус чер администрациязынга хемчег онаап турарывыс ол эвес, а херек кырында чонну кезеткен бооп турарывыс ол-дур” деп, ол чугаалаан. Решетниковтуң чугаалаан чүүлү бистиң республикага дорт-ла хамааржыр. Бо айтырыгны бодунуң губернатор арга-дуржулгазындан билир РФ-тиң экономиктиг хөгжүлде сайыды Решетников Тываның талалакчызы апарып болур-дур.
Тываның социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели Россияның Чазаандан деткимчени улаштыр алыр дээрзинге чигзинмес мен деп, Шолбан Кара-оолдуң чугаалаанында ужур-ла бар.
Республиканың социал-экономиктиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин ажылдап кылырынга дорт киржип турган Антон Силуановтуң РФ-тиң саң-хөө сайыды албан-дужаалынга артып калганы, Тываның Баштыңы-биле хууда сырый харылзаалары база ажыктыг апаары чугаажок.
Максим Орешкин РФ-тиң экономиктиг хөгжүлде сайыды албан-дужаалдан Россияның Президентизиниң дузалакчызы ажылче шилчээн болгай. Күрүнениң Баштыңының дузалакчызы дээрге бодунуң даргазынга эң-не чоок, аңаа арга-сүмени бээр кижилерниң бирээзи-дир. Бистиң республиканың социал-экономиктиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин ажылдап кылырынга туда киржип турган Максим Орешкин Тывага дузалыг сүмени Владимир Путинге чүге берип болбас деп.
Бистиң чаңгыс чер-чурттуувус, Президент Путинге эң-не чоок кижилерниң бирээзи Россияның Камгалал сайыды Сергей Шойгу Төрээн чуртунга кажан-даа дузалаарынга бүзүрээр бис.
Республикага бо-ла чедип кээр бистиң Президентивис Владимир Путинниң бодунуң Тывага хамаарылгазы черле багай эвес болгай.
Кара угаан-биле бодаарга, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели федералдыг деткимчени улаштыр алырынга чигзиниг чок деп болур-ла-дыр. Деткимчени чедип алыр дээш, республиканың талазындан күжениишкиннер база улуг дээштиг болуру чугаажок.
“Шын” солуннуң ниитилел-политика килдизи.