Чоннуң аразында кончуг эрес-кежээ, ажыл-агыйын кызымаа-биле тургузуп алгаш, хөгжүдүп чоруур, бурунгаар үзел-бодалдыг сайгарлыкчылар бистиң аравыста бар. Оларның бирээзи Чадаанада бетон заводтуг сайгарлыкчы Күдер Сергеевич Килик дорт-ла хамааржыр. Ынчангаш аныяк сайгарлыкчының ажыл-чорудулгазын сонуургап, чугаалаштывыс:
— Күдер Сергеевич, бо бүдүрүлгени кажан ажыдып алган силер?
— Мен бо бүдүрүлгени 8 чыл бурунгаар, 2012 чылда тургузуп алгаш, баштай брусчаткалар кылып эгеледим. «Чаңгыс суур – чаңгыс бүдүрүлге» төлевилелиниң киржикчилериниң бирээзи база кижи мен. Ооң соонда немей бетон херимнер дээш, улаштыр-ла мынчаар ажылдап чоруп каан мен. Дериг-херекселди бодум кылып тургускан мен, херек демирлерни садып алгаш, каңнаар ажылдарны база бодум кылып тургаш, херекселди таарыштыр чогаадып алыр чордум. Мээң бо ажыл-агыйым баштай-ла мынчаар эгелээн чүве, 2010 чылда Абакан хоорайның бүдүрүлге баазазынга бетондан кылган үлетпүр барааннарын сонуургап көргеш, чер-чуртумга база мынчаар ажыдарын шиитпирлээн мен. Оон Чадаанага келгеш, хоорай чагыргазының ол үеде даргазы турган Чечен-оол Экер-ооловичиге барып, үзел-бодалымны чугааладым. Бо дарга база деткип келген.
— Бүдүрүлгеде каш кижи ажылдап турар база күрүнеден деткимче алган силер бе?
— Дөрт кижи ажылдап турар, ай санында шалыңын санап бээр, боттары алыс шевер, эрес-кежээ оолдар-дыр. Эрги октаттынып калган гараж турган кезек черни хууда ажыглалга чөпшээредип алган мен. Оон ыңай-ла 2012 чылда хууда сайгарлыкчы кылдыр тургустунгаш, ол үеде Чечен-оол Ооржактың сүмези-биле бир ажылчынны бүдүрүлгеге хүлээп алгаш, чонну ажылга хаара тудар төптүң деткимчезин алганым ол.
— Дериг-херекселди бодуңар чогаадып тургускан болгай силер, ооң дугайында база сонуургадып көрүңерем.
— Ажылга дериг-херексел чугула болур, мооң эге базымнарын кылырда, тускай дериг-херекселдерни бодум делегей четкизинден көрүп, өөренип алгаш, демир-дести каңнап-хайындыргаш, улуг ажылды эгелеп алган мен. Баштайгы үезинде бүдүрүлгеге чүгле брусчатка кылып, садып-саарып турдум. Оон харын ийи чыл болганда бүдүрүлгениң ажылын улгаттырып, бетон-блоктар, септиктиң бетон-дээрбектерин немей кылып эгелээн бис. 2018 чылда «Кондор» деп марканың бетон кылыр улуг дериин садып алганывыс соонда, бүдүрүкчү күжү айда 6 муң бетон-блок чедип эгелээн. Оон аңгыда, машина, трактор техника бар, ынчалза-даа ам-даа кылыр ажылдар бар, техниканы чаартыр, дериг-херекселди база чаа кылдыр кылыр дээш ажыл-ла хөй.
— Амгы үеде кандыг угланыышкынныг ажылдап турар силер, Күдер Сергеевич?
— Амгы үеде бүдүрүлге аңгы-аңгы угланыышкын-биле каас-чараш демир, бетон херимнер, эжик-хаалгалар, бордюрлар кылыры, каңнап хайындырары, брусчатканы салып чадары, аңгы-аңгы хемчээлдиг септиктер дээрбектерин кылыры дээш чүзүн-баазын ажылдарны кылып турар бис. Бүдүрүлгениң бетон кылыгларын чүгле Чөөн-Хемчик кожууннуң девискээринде эвес, а барык шупту барыын талакы кожууннар: Өвүр, Сүт-Хөл, Мөңгүн-Тайга, Чаа-Хөл, Барыын-Хемчиктиң чурттакчылары безин чагыдып ап, садып алгаш, бажың-балгадының даштын чараштап база албан-черлериниң девискээрин каастап ап турарлар.
Чөөн-Хемчиктиң суурларында болгаш Чадаана хоорайның чаартылгазы, чаагайжыдылгазынга үлүг-хуувусту киирип, хоорай иштинде чаа туттунган тураскаалдар, оруктар херимнери, хуу чуртталга бажыңнарының херимнерин, садыгларның болгаш өске-даа хөй-ниити албан черлериниң девискээрлерин каастап бээр чордувус. Оон ыңай «Вконтакте» социал четкиде «Чадаананың бетон заводу» деп бөлүкте бүдүрүлгениң дугайында, мында үндүрүп, кылып турар бетон кылыгларны болгаш өртек-үнезин көрүп, сонуургап болур.
— Төрээн чериңер, каяа өскен силер база кайы школаны доосканыңарны чугаалап бериңерем.
— Өскен-төрээн черим бо-ла Чөөн-Хемчик кожуун, Чадаананың 1 дугаар школазын 2001 чылда дооскаш, көдээ ажыл-агый техникумунга өөренип кирген мен. Ортумак эртемни чедип алгаш, шериг херээн эрттиргеш, катап-ла төрээн черимге келгеш, бодум бүдүрүлге тургузуп, ажылдай бергеним бо. Өөм ишти Эврика Килик бо ажыл-чорудулгамда дузалажып турар, ийи уруглуг бис, бо бүдүрүлгеден аңгыда, садыглыг база бис. Бистиң ажыл-агыйывыста авам, ачам дузалажып турарлар, кайызы-даа башкы эртемниг улус, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада-даа болза, анаа олуруп шыдавас, уруг-дарыын деткип чоруурунга өөрүп четтирип чоруур бис.
Редакциядан: Аныяк сайгарлыкчының бурунгаар үзел-бодалы хөй, улаштыр-ла бодунуң барык 10 чыл чедир кылып турар бүдүрүлгезин калбартыр күзелдиг. Хууда сайгарлыкчы ажыл шилип турар аныяктарга чүгле кызымак болурун болгаш бергелер таварышса-даа шилип алган оруундан ойталавазын Күдер Сергеевич чагыды. Мындыг бетон бүдүрүлгени кижи бүрүзүнүң тургузуп ажылдадыры ындыг-ла кончуг белен эвес. Күдерниң чүткүлдүү аныяк-өскенге езулуг-ла үлегер-чижек-тир.
Ася Түлүш чугаалашкан.
Ээлдек Монгуштуң
тырттырган чуруктары.