БҮГҮ ЭМ-ОЪТТАРНЫҢ "ХААНЫ"

АЯК ШАЙНЫ ААРТАП ОРА...
Боттуң арга-дуржулгазы-биле, хан базыышкыны улгаткаш, дыт чекпезиниң дугайында интернет четкизинден алды ай дургузунда номчуп, хандыр танышкан соонда, ооң-биле эмненип, бүгү-ле талазы-биле ажыктыын билгеш, эш-өөрүмге, эң чоок кижилеримге сүмелээн мен. Харын-даа мени эмнеп турган орус эмчим ону чайгаар сонуургай берген. Чигир аарыглыг улус безин бодунга ажыглаан, эки түңнелдиг болган. Хүндүскү стационар эмчиге чыдып эмнедип тургаш, гаймориттиг, соксаал чок чөдүрер аныяк оолга ону база сүмеледим, шынап-ла бир неделя ишкеш, эттинген. Баштың мээзи дыка эки ажылдаарын эскердим.
Кыдаттың, Японияның клиниказынга шизофрениялыг улус 98 хуу эттинген (шенелде эмнээшкин түңнелинде). Эрте-бурунгунуң кыдат номнарында дыт чекпезин амзаптарга, хары угда ажыг, чигирзиг, дус­туг, чидиг амданныг болганындан кижиниң өкпе-баар, чүрек, бүүрек, чаваназының дизип, тынгарып чоруур дамырларынга күштүг дээп, эмнээр деп бижээн. (Беш амдан барын дайнап тура эскерип каар силер). Ында дыка ажыг амдан бар, дыттың чугу – 70 хуузу.
МӨҢГЕ ЧУРТТАЛГАНЫҢ МӨӨГҮЗҮ
(бүгү эм-оъттарның хааны)
Европа чурттарында эм шынарлыг деп сурагжаан «ганодерма блестящая» или «трутовик лакированный», «гриб рейши», «гриб долголетия» деп адаар эм шынарлыг мөөгүнү кыдаттар линчжи, а тываның орустары ону агарикус дээр. Тывада ол болза дыт чекпези-дир ( ооң дашты кылагар, лактап каан ышкаш). Бүгү эм-оъттарның хааны – дыт чекпези (Ганодерма – царь всех лекарств) деп чөөн чүктүң медицина эртемниглери тодаргай бижип турар. Бистиң эраның бирги чүс чылында чурттап чораан бурунгу кыдат философ Ванг Чанг дыт чекпезиниң (ганодерма) дугайында мынчаар би­жээн: тус үнүш кижиниң сагыш-сеткилин, хөөнүн бедик деңнелге тургузар болгаш мага-боттуң аарыгларын экиртиптер шынарлыг. Дыт чекпезин шаандан тура кыдат домчулар кижиге кайгамчык күштү бээринден аңгыда, чуртталгага ынак, ижипкен соонда, чээрби минута эрткенде, кижиниң ауразынга арыглаашкынны бээр, инь болгаш янь энергиязының аяннажылгазын тургузуп кээр деп бүзүрээр турган. Ынчангаш, кыдаттар дыт чекпезин «мөңге чуртталганың мөөгүзү» дээр (бойдустан чайгаар бүткен антибиотик).

КАНЧААР АЖЫГЛААРЫЛ?
Рейши азы линчжи мөөгүзү-биле (дыт чекпези) эмненирде чаглыг, хайлыры берге, аар, үстүг аъш-чемни шуут шеглээр (чивес). Эртенги аш ижинге азы дүъштеки чем бетинде ижер. Ону ижип, эмненип турар үеде рейшиниң эм шынары улам дээштиг болзун дээш, С витаминни катай ижери чугула. Эмненип эгелээнинден бээр 12 хонук эрткенде, кадыыңар байдалында эки талаже баштайгы өскерилгелерни эскерип каар силер. Чамдык таварылгаларда куду олуртур, баш дескинер азы сөөк-даяк ыстап-шылаар-даа болур. Ол дээрге мага-боттуң арыглап турар органнарның ажылы күштелгенин херечилеп турар болгаш рейшиниң мага-боттан хоралыг бүдүмелдерни ылгап үндүрер талазының күштүүн көргүзүп турары ол. Эмнээшкин үезинде бүүректерниң ажылынга дөгүм болзун дээш, хөй суг ижери чугула.

ХИМИКТИГ ТУРГУЗУУ КАЙГАМЧЫК:
• аминокислоталар, тритерпен; алкалоид; гликозид; витаминнер (B3, B5, C, D оон-даа өске); микроэлементилер (Mg, Mn, Mo, Ge, Fe, S, Ca, Zn, Cu болгаш оон-даа өске. Витаминнер – В, С, D, кальций, фосфор, железо. Ол бүгү кижиниң организминде бар камгалал күштерин оттурар, иммуннуг системаның база баш мээзиниң ажылын экижидер; Менделеевтиң бүгү таблицазы ында кирип турар (кальций, натрий, германий, железо, сера);
• үнүштүң белогу метаболизм – бүдүмелдер солчулгазының чорудулгазын күштелдирер, шыңганнарның күжүн өйлээр;
• дыт чекпезинде бар клетчатка хөй чем чиирин кызырар, ижин-баар ажылын өй-тап болдурар;
• антиоксидантылар аныяк-чалыы шинээн чидирбезинге дузалыг база хоралыг ыжык тывылдырбас шынарлыг;
• алкалоидтер болгаш аденозиннер ханның дамырларын алгыдарга, мага-боттуң кислород-биле хандырылгазы экижиир;
• аминокислоталар, полисахаридтер мага-боттуң шылаанын, сеткил-сагыш ундаралындан, муңгак хөөннү ажып эртеринге дузалыг болгаш кижиниң эки чүүлдерже, чуртталгага ынак чүткүлүн, энергиязын күштелдирер шынарлыг. Мөөгүнүң биологтуг бүдүмелинде тритерпен болгаш полисахарид эң-не онзагай черни ээлеп турары-биле эм шынары кайгамчык. Дыт чекпезинде витаминниң колдуу бөлүктери: бета-каротин, В,D,E,C; 13 хевирниң аминокислоталары; белок­тар; минералдыг бүдүмелдер: калий, фосфор, Fe, Ca, Mg, Zn, марганец, бор болгаш кобальт; ниитизи-биле 80 хевирниң ферментилери бар. Чижээ: далай балыы (тунец) омега 3 – дыт чекпезинде 8 катап хөй, апельсинде С витамин ында 7 катап хөй, сүтте кальцийден 6 катап хөй, кара-кат антиоксидант 3 катап хөй дээш оон-даа өске.

ОНУ ИЖЕР ЧУРУМУ
Дыт чекпезинден белеткээн шай: Кургаг чекпени үүредип алгаш, ийи омааш иштин хемчээгеш, ооң кырынче ийи стакан чылыг сугну куткаш хайындырыптар, беш-он минута дургузунда оожум отка тургузар. Термосче кудуп алгаш, хондур тургузуп каар.
Дыт чекпезинден белеткээн шайны ижер чуруму: чем чиир бетинде (30-40 минута бурунгаар) ийи улуг омааш иштин ижер. Бир хонукта 5 катап ижер. Эмненип турар кижиниң күзели-биле аарыглары экижииринге чедир ижип болур.
ТЫНЫШ ОРГАННАРЫ ЧӨДҮЛДЕН, ДЕГДИРИИШКИНДЕН ХООЧУРААН ТАВАРЫЛГАДА БАЗА ДУЗАЛААР. Дегдириишкинниң өөскүдүкчүлери болур микробтарны, стафиллококктарны, стрептококктарны чок кылып узуткаар шинчилиг.
ХАН БАЗЫЫШКЫНЫН ЧАВЫЗАДЫР. Он хонукта ижип келгениниң түңне­линде хан базыышкынының улуг турган көргүзүү 42 хуу кудулаанын чоруткан шинчилелдер бадыткаан.
БААРНЫҢ АЖЫЛЫНГА ДУЗАЛЫГ. Бут ыжыы, баарның гепатит В хевири­ниң аарыын, чигир аарыын, бергедээн таварылгада диабеттиң балыгларын эмнээрге 15-22 хонук дургузунда экижий бээрин интернеттен номчуп болур.
Дыт чекпези баарның болгаш ижин-шөйүндүнүң ажылын экижидер шынарлыг, шөйүндүнүң чем хайлырынга ажыктыг бүдүмелдерин катап тургузарынга херек минералдар, витаминнер база аминокислоталарның үнер дөзү болганда, ол бүгү ала-чайгаар баарның ажылын сергедир, бүдүмелдер солчулгазының ажылын экижидер. Ынчангаш артык килограммнар чоорту эвээжээр, ооң-биле кады мага-бот арыгланыр болгаш ча­лыыткаар.

ОРГАНИЗМДЕ БАР
ХОРАЛЫГ БҮДҮМЕЛДЕР­НИ
КАНЧААР ҮНДҮРЕРИЛ?
Дыт чекпезин хоралыг бүдүмелдерни узуткаарының хааны деп адап турары таварылга эвес. Ооң-биле эмненип туруңарда, бүгү мага-ботта чыглы берген чораан токсиннер дер, сидик, кештиң карталыры, шивишкилер болуп азы кодур болуп бүүректерден, хандан, баардан, эът-кештен адырлып ыраар.

ЭМНЕНИРИНИҢ
ХУУСААЗЫ
Дыт чекпези-биле эмнээшкинниң хуусаазы чартык чылдан бир чыл чедип болур. Организмниң клеткаларын, чымчак эъдин баштай катап сергедип тургускаш, камгалал күжүн быжыглаар, аарыгга удур туржуушкунун куштелдирери ол хире үени негээр. Ооң-биле кады тус үнүш аарыг кижиниң организмин ажыктыг минералдар, витаминнер-биле хандырып турар. Бүгү мага-бодун чалыыткадып, кадык-чараш деңнелге чедирер дизе дыт чекпези-биле эмненирин бир чылдан үш чылга чедир дыштанып тургаш ижип болур. Кижи белен аштавас, чиик, сергек апаар. Эге дээрезинде бичиилеп ижер, сугну хөй ижер (2-3 стакан ишти). Чуксуг дыка ажыг амдан чоорту аас иштинге өскерлип: чигирзиш, кыжыраң дээн беш амданны эскерип каар силер.
Тыва чурттувуста ава-бойдузувустуң чаяаганы кандыг эм оъттар, үнүштер, дазылдар, минералдар чок дээр. Дыт чекпезин бүгү оъттарны солуптар шынарлыг дээ­ни база анаа эвес. Чигир аарыглыг улус безин бодунга ажыглаан, эки түңнелдиг болган. Арып алырының аргазы база бар (рецепт езугаар).
Лидия ИРГИТ.
#Шынсолун#_народнаямедицина#_чага