Эргим, чаңгыс чер-чурттугларым!
Бис шупту Чаа чылдың дүрген дүжерин күзеп турар бис. Ол биске чаа чедиишкиннерге болгаш эгелээшкиннерге идегелди шаңнаар болгай.
Эртип турар 2020 чыл ковид «мурнунда» болгаш «соонда» деп чарлып турар. Делегей улуг эвес дээрзин билдивис. Ооң турум байдалы деңзигүүрү хоозун, хээрек, шил дег бустуучал чүве-дир дээрзин база билдивис.
Бо-ла бүгү төөгүден мээң кайгамчыктыг эскерген чүүлүм – чонумнуң силерниң тендиш дивес туруштууңар, амыдыралга ынааңар, дузааргак биче сеткилдииңер. Келир үеже идегел-биле көөрү, буянныг сеткил болгаш бот-боттарыңар деткижип билириңер, чогум-на бо бистиң чуртувустуң, чонувустуң эриг сеткилдиг бүдүжүнүң ачызында кандыг-даа бергелерни кады ажып эртип келген бис. Статистика-биле алыр болза, бир-ле черде чемдик-тудуу-даа болуп тур-ла ыйнаан. Ынчалза-даа колдуунда бис шыдашкан бис.
Ындыг-даа болза, өске талазында немежип турары билдингир. Тывада хөй кезиинде мал ажыл-агыйы. Бистиң өндүр ажыл-ишчилеривиске, малчыннарывыска четтирдивис. Мал бажының өзүлдези бөгүн 7% болуп турар. Ол дээрге, бис эътти эвээш чип турарывыс эвес-ле болгай.
Ынчап кээрде, бистиң суурувус, чаңчыл болган ажыл-иживис катап тургустунуп турар. Бистиң чонувустуң кылып билири, шыдаары болгаш ынак ажылы дирлип турар. Тыва кижиниң байы ажы-төлүнде, мал-маганында дээр болгай. Ёзулуг аас-кежик деп чүве бо эвеспе.
Бөгүнгү бистиң дузалашканывыс кыштагжылар болгаш «Чаа сорук» төлевилелиниң киржикчилери бүдүн республиканы чемгере бээр дээрзинге бүзүрээр мен. Олар ам ону кылып эгелей бергеннер. Чаңгыс малчын эът талазы-биле бүдүн кожууннуң чыл планын күүседиптер үени эгидип эккелген бис. Чедиишкиннерже улаштыр бурунгаарлаар херек. Тыва херии базымны кылзын дээш бүгү-ле чүүлдерни кылган бис.
Үнүп олурар чыл улуг-улуг инвестицияларның болгаш салым-чол шиитпирлээр төлевилелдерниң чылы болур. Бодунуң чиг эди-биле тудуг материалдары бүдүререр заводтар кайы хирел. Ол дээрге көңгүс өске тудуг деңнели, өске темп болгаш хемчээлдер-дир.
Хөй-ле улуска ажыл четчир. Чүгле ол арганы ажыглаарынга белен болур херек. Өөренир, эдип өөренир, уругларны белеткээр херек. Келир үе бо хүн тургустунар болгаш шак мындыг черниң ажыл-херээ-биле тургустунар.
Мен силерге чүрээмниң ханызындан күзээрим болза, хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым, силер кижи бүрүзү келир чылын бүрүнү-биле илереп келир ажыл-ишке болгаш тудугларга бодуңарның олудуңарны тып алырыңарны күзээр-дир мен. Бо чыл Тываның тургустунганындан бээр 100 чыл ою болур дээрзин утпаңар, ол дээрге бистиң чонувустуң бот-тургустунары-дыр.
Чүге дээрге, үнүп олурар 2021 чыл – Ажыл-иштиң чылы, Чоннуң бот-идепкейиниң чылы. Ол буянныг болуушкуннарга шуптуңар идепкейлиг киржир дээрзинге бүзүрээр мен. Чүге дээрге, эң-не берге үени бис чурттап эрткен бис. Чаа чылда силерге аас-кежикти, эң-не дидим, эң-не бедик күзелдериңер бүдерин, бодуңар-биле, төрээн кижилериңер-биле чаңгыс аай эп-сеткилдиг болуруңарны күзедим!
Тыва Республиканың Баштыңы Ш. КАРА-ООЛ.
#ТЫВАЧАЗАК#ШЫНСОЛУН#ЧААЧЫЛ#БАЙЫРЧЕДИРИИШКИНИ
Бис шупту Чаа чылдың дүрген дүжерин күзеп турар бис. Ол биске чаа чедиишкиннерге болгаш эгелээшкиннерге идегелди шаңнаар болгай.
Эртип турар 2020 чыл ковид «мурнунда» болгаш «соонда» деп чарлып турар. Делегей улуг эвес дээрзин билдивис. Ооң турум байдалы деңзигүүрү хоозун, хээрек, шил дег бустуучал чүве-дир дээрзин база билдивис.
Бо-ла бүгү төөгүден мээң кайгамчыктыг эскерген чүүлүм – чонумнуң силерниң тендиш дивес туруштууңар, амыдыралга ынааңар, дузааргак биче сеткилдииңер. Келир үеже идегел-биле көөрү, буянныг сеткил болгаш бот-боттарыңар деткижип билириңер, чогум-на бо бистиң чуртувустуң, чонувустуң эриг сеткилдиг бүдүжүнүң ачызында кандыг-даа бергелерни кады ажып эртип келген бис. Статистика-биле алыр болза, бир-ле черде чемдик-тудуу-даа болуп тур-ла ыйнаан. Ынчалза-даа колдуунда бис шыдашкан бис.
Ындыг-даа болза, өске талазында немежип турары билдингир. Тывада хөй кезиинде мал ажыл-агыйы. Бистиң өндүр ажыл-ишчилеривиске, малчыннарывыска четтирдивис. Мал бажының өзүлдези бөгүн 7% болуп турар. Ол дээрге, бис эътти эвээш чип турарывыс эвес-ле болгай.
Ынчап кээрде, бистиң суурувус, чаңчыл болган ажыл-иживис катап тургустунуп турар. Бистиң чонувустуң кылып билири, шыдаары болгаш ынак ажылы дирлип турар. Тыва кижиниң байы ажы-төлүнде, мал-маганында дээр болгай. Ёзулуг аас-кежик деп чүве бо эвеспе.
Бөгүнгү бистиң дузалашканывыс кыштагжылар болгаш «Чаа сорук» төлевилелиниң киржикчилери бүдүн республиканы чемгере бээр дээрзинге бүзүрээр мен. Олар ам ону кылып эгелей бергеннер. Чаңгыс малчын эът талазы-биле бүдүн кожууннуң чыл планын күүседиптер үени эгидип эккелген бис. Чедиишкиннерже улаштыр бурунгаарлаар херек. Тыва херии базымны кылзын дээш бүгү-ле чүүлдерни кылган бис.
Үнүп олурар чыл улуг-улуг инвестицияларның болгаш салым-чол шиитпирлээр төлевилелдерниң чылы болур. Бодунуң чиг эди-биле тудуг материалдары бүдүререр заводтар кайы хирел. Ол дээрге көңгүс өске тудуг деңнели, өске темп болгаш хемчээлдер-дир.
Хөй-ле улуска ажыл четчир. Чүгле ол арганы ажыглаарынга белен болур херек. Өөренир, эдип өөренир, уругларны белеткээр херек. Келир үе бо хүн тургустунар болгаш шак мындыг черниң ажыл-херээ-биле тургустунар.
Мен силерге чүрээмниң ханызындан күзээрим болза, хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым, силер кижи бүрүзү келир чылын бүрүнү-биле илереп келир ажыл-ишке болгаш тудугларга бодуңарның олудуңарны тып алырыңарны күзээр-дир мен. Бо чыл Тываның тургустунганындан бээр 100 чыл ою болур дээрзин утпаңар, ол дээрге бистиң чонувустуң бот-тургустунары-дыр.
Чүге дээрге, үнүп олурар 2021 чыл – Ажыл-иштиң чылы, Чоннуң бот-идепкейиниң чылы. Ол буянныг болуушкуннарга шуптуңар идепкейлиг киржир дээрзинге бүзүрээр мен. Чүге дээрге, эң-не берге үени бис чурттап эрткен бис. Чаа чылда силерге аас-кежикти, эң-не дидим, эң-не бедик күзелдериңер бүдерин, бодуңар-биле, төрээн кижилериңер-биле чаңгыс аай эп-сеткилдиг болуруңарны күзедим!
Тыва Республиканың Баштыңы Ш. КАРА-ООЛ.
#ТЫВАЧАЗАК#ШЫНСОЛУН#ЧААЧЫЛ#БАЙЫРЧЕДИРИИШКИНИ