ЧОНУҢ ЧООРГАН, КЫЗЫМ

(Уланчызы. Эгези №3 (19437) "Шында").
Иркутскиниң 6 дугаар колонияда Кежиктиң чыдар байдалы дыка берге болган, ону чоок улузу киргеш, ийи караа-биле көргеннер. Эки ажаалда чок болганындан, (улуг албан чыыр хап) чарлы бээрге, Кежик орун-дөжекке борашкан улуг-албанын аштап чадап турганын чугаалаан. Оолдуң чүгле чаңгыс солагай талакы холу шимчеп ажылдап турар, а оң талазы холунуң салаалары безин шуут шимчевес, бир холун кемдедир соп каапкан болган. Балыгларының көвейинден мага-боду бинт-биле шарыттырган, ынчангаш Кежикке хеп-сын база кедирбейн турар болганындан доңуп чыдарын база дамчыткан.
Бо бүгүнү сагыш човап чугаалажып хонгаш, чылыг хеп киириптер чөпшээрел алыр дээш, Тываның кижиниң эрге-ажыы камгалаар төлээзи Ольга Россованы улуг идегел-биле манап хүнзээн бис. Ол хүн ажыл шагы төнгенде ужуп келген. Студент Сылдыс аэропортка уткуп чеде бээрге, мен ам хоорай адаанче чоруур мен, даарта 9 шакта колония даштынга болчажып алыылыңар деп, Россова Азиянага болгаш Кежиктиң өске төрелдеринге дамчыткан болган. Сылдыс чүгле Россова-биле кады ужуп келген тыва болчукчуну уткуп алгаш келген болду. Ол тыва аныяк болчукчу оолду улуг хүндүткел-биле уткуп, шупту кады шайлап чугаалашкан бис. Бо болчукчуну херекке киржир кылдыр чон сүмелээн болган, Кызылдан Иркутскиже оруунуң өртээн база мээң картамче кирген акша-биле төлээн. Тывадан база бир камгалакчы кижи херек деп бодал-биле тыва болчукчуну дыка манап турган бис. Ол болчукчу тыва чонумга халас дуза чедирер мен деп, соцчеткиге ооң мурнунда видеокыйгырыг кылып чарлаан болган. Болчукчу келгеш "Бир эвес чүгле мени ажылдадыр болзуңарза ынчан чөпшээрежир мен. Өске болчукчулар-биле деңге ажылдавас мен" дээр болган. Тыва болчукчуну алыр, албазын Азияна боду шиитпир үндүрзүн дээш, ол айтырыгны ажык арттырып каан бис. Азияна ол болчукчуга четтиргенин илереткеш, чүгле Владимир Осечкинниң алыр деп чоруткан кижизин чугаалаан. Тыва аныяк болчукчу: “Ажырбас, Кежиктиң херээн эки сүржүп алыр силер” дээш, Тываже дедир ужа берген.
Кежиктиң даай-авазы, Азияна болгаш акылары черле Осечкинниң болчукчузун алыр деп шиитпирлиг турган. В. Осечкин дээрге “Gulagu.net” деп ниитилелдиң удуртукчузу, делегей чергелиг деңнелге Кежиктиң айтырыын чидиг салып болур, кижиниң эргелерин камгалаар сураглыг юрист. Оон Ондар Кежик дугайында үндүрген видеокыйгырыы бүгү делегейни оттурупкан.
Декабрь 23-те, тыва чонну демнежиринче кыйгырып, чонну вайберде бөлүкке чыгжып берип эгелээн соонда, Азияна декабрь 26-да блогер Донгакче долгаптарга, ол база улаштыр дуза кадарын оралдашкаш, Осечкинден дуза дилээн болган. Ол Ондар Кежик дуга­йында дыңнааш база сеткил-сагыжы аарып, кыйгырыг кылып
видеороликти үндүрген. Ону каш-ла шак дургузунда ютубка бүдүн делегейге муң-муң чыгам кижи көрген болган. “Пресс-хаталар” организастап турар шаажылакчылар боттарының кылган үүлгедиглери дээш хоойлу мурнунга удавас харыылаар бис деп чүвени билип каапканнар. Бис Кызылдан Иркутскиже чоруур орукче үнүп турувуста Ондар Кежик дугайында ол видеороликти Москвадан бээр даргалар көрүп турган болганы сөөлүнде илереттинип келген. Оон аңгыда “8-ки канал” Азияна дуза дилеп долгаарга база интервьюну чырыкче үндүрүпкеннер. Азиянага Чазактан улуг дарганың даал­газы-биле Хүлер Кузьмич сайыт база долгап турган болду. Өске депутаттар-даа, алдарлыг кижилер-даа дуза кат­паан. Чүгле бөдүүн тыва чон соцчеткиниң бөлүүнге чыглып, демнежип, Кежик дээш сагыжы аарып, эвээш-биче акша-даа бол, агар санче дузазын шилчидип турганнар.
Осечкин ону коргуш чок дыңнатканы дыка эки идиг болган. Мен Осечкин-биле дорт харылзааны бодум амы-хууда туда бергеним база аңгы төөгү: 8-ки канал телефонунче долгааш, бис черле Тывадан үнүптеривис ол, журналист кижиден сүмелеп көрүңер, самолет-биле Иркутск хоорайга черле ужуп чедип келген болза, деп катап улуу-биле диледивис. Ынчалза-даа база катап ол болдунмазын чугаа­лааш, меңээ Владимир Осечкин-биле долгажып алырын сүмелээш, дугаарын берди. Ол дугаарже долгаптарымга, ол хүнден эгелээш Владимир Осечкин бис­ке дузалап, арга-сүмезин дүн-хүн чокка берип, телефон өттүр харылзаа тудуп эгелээн. Азиянаже эң бир дугаар дол­гаан кижи мен болган мен. Азияна Чазак даргазы Шолбан Кара-оолдуң онлайн хүлээп алыышкынынче бижээн болган. Удатпаанда телевизорга болгаш соцчеткиге Чазак даргазы сайытка болгаш О.В. Россовага ол айтырыг талазы-биле ажылды чорудуңар деп даалга берген болган.
Кажан бөдүүн чон көдүрлүп, акша-төгерикти чыып, Кежикче четсин дээш 2 автомашина долдур кижини узун-орукче аъткарыптарга, ам кээп Россова шимченип эгелээн. Иркутскиже чоруурун Азиянага сүмелевейн турган Россова Иркутск хоорайже самолет-биле боду вторникте ужарын дамчыдып долгаан.
Понедельникте төрелдери Кежикче кирип ужурашкан соонда Россова даргавысты манап кежээлеп хонган бис. Чамдыктарывыс сагыш-човаар дээш мырыңай удуваан бис. Биске Ольга Валерьевна вторникте 9 шакта колония эжииниң даштынга болчаг кылган болгай дээш далажып, 1 шак бурунгаар четкеш колония даштынга манап туруп алдывыс. Эртенгиниң 8 шакта келгеш долгаарывыс­ка Россова ам-даа келирим ырак, хоорай адаандан кел чыдыр мен дээн. Бөгүн кандыг планныг силер деп айтырарывыска: прокурор, колония даргазы болгаш Семенова биле Кежикче кирер деп тур мен деп чугаалады. Ынча дээрге бо төрелдерин база кады ап алырын диледим. Адвокат чокка ынаар прокурор болгаш шагдаа биле кирери дээрге хоойлу-дүрүм үреп турарын база сагындырдым. Оода орус дылдан төрээн тыва дылче очулдурукчу-биле кады Кежикче кирерин диледим. Ойталааш, мени чедир дыңнавайн телефонун өжүр базып каапты. Шак бо чигзинчиг байдалга бис дыка сагыш човаан бис. Ол Кежикке чүге чүгле орус дылдыг даргалар-биле аңгы кириксеп турарыл? Кандыг сорулгалыг? Кежиктиң орустаары багай. Чүү деп саазыннарга адвокат чокка ат салдыртыры ол деп айтырыг бисти дүвүреткен. Бис Россованы колония даштынга 9 шакка чедир манаа­рывыска-даа көзүлбеди. Манап чадап кааш 9 шакта колонияның демир улуг херимнериниң солагай талазында бичии бажыңчыгашче шупту кирип келдивис. Кежикке дамчыдар дээн чылыг хептерни дамчыдарын чөпшээреведи. Колония даргазы-биле ужуражырын дилээривис­ке дүүн ужурашкан-дыр силер, даргаже неделяда чүгле понедельникте кирип болур дээш база чөпшээревес болду. Кежиктиң төрелдери шупту даштыгаа үне бээрге, мен чааскаан үнмейн туруп артып калдым. Колония даргазы-биле телефон өттүр-даа болза чугаа кылыйн дээримге, дежурный дарга ам чок, 1 шак болгаш келир, бүзүревес болзуңарза чааскаан киргеш, эжиин барып тыртып көрүңер дээш, колонияның девискээринче мени эрттирипти. Шынап-ла штаб иштинче кире бээримге, колония даргазы Агаповтуң эжии шоочалыг болду. Удатпаанда манап турганым Юрий Виго деп адвокат келди. Ол мээң Кежик дээш сагыш човааш­кынымга катчып, колония даргазынче билдириишкин киирерин сүмеледи. Мен “Gulagu.net” деп ниитилелдиң координатору болгаш тыва чоннуң төлээлекчизи кылдыр О.В. Россовага бүзүревейн турарымны Кежиктиң эргезин хажыдып турарын, О.В. Россованы киирбезин дилеп билдириишкнни бижидим. Ону бижип доозуп турумда О.Россова прокурор болгаш колония даргазы шагдаа биле кады колония иштинден үнүп келди. Кежиктиң чыдар эмнелгезинче кирип каап­кан болду. Ниитилелдиң координатору болгаш дараазында айтырыгларны салдым: чүге Кежиктиң төрелдери-биле 9 шакта колония даштынга болчажып алган хиреңерде, хоорай иштинде эвес мен, чаа кел чыдыр мен дидиңер? Чүге Кежиктиң эргелерин камгалаар туржук, Кежикче бүдүү, төрелдеринге чугаалавайн, адвокат-даа, очулдурукчу-даа албайн прокурор болгаш улуг эргелиг шагдаа-биле киргеш келдиңер? Кандыг саазыннарга Кежиктиң холунуң үжүүн салдыртып алдыңар? – деп айтырдым. Мен ол айтырыгларыңарга харыылавас мен деп, О.В.Россова меңээ дорт ынча дээн. Ол үеде мээң чанымга прокурор-даа, колония даргазы Агапов-даа, адво­кат Юрий Виго-даа турду. Кажан мен колониядан үнүп келиримге чаңгыс ма­шина тур. Ооң иштинде Азиянаның даай-­авазы биле акылары олурлар. Мен чүү болганын, канчалдыр Россова Кежикче бисти мурнай кире халааш, үне халааш чорупканын төөгүп бердим. Азияна чедип кээрге база тайылбырлааш, бир офиске саазын парлап үндүрүп эккээри-биле чортупкаш, машина иштинге манап олурган бис. Ол чүү саазыннар дээрге Владимир Осечкинниң белектеп парлааш чортуп берген билдириишкин бланкылары. Кежик саазын кырынга үндүртүп эккээрге ол саазынга чүгле ат салып каан болза, дыка эки турган. Ынчалза-даа колонияда Кежикче ам дөмей киирбезин бис билген бис. Шак база оранчок орайтап барган... Чылдың сөөлгү ажыл хүнү... Көрүп олурарывыска, колония ажылдакчылары база машиналарынга олуруп, чанып эгелээннер. Ынчалза-даа идегелди ышкындырбайн Азиянаже долгап каап манап олурган бис. Бир шак чартык ишти олурувуста шак орайтап, самолет-биле Тываже ужуп чанар үевис чоокшулап келген. Машина соокта-чарда үр чоруур, Чаа чылдан озалдап каар силер, бистиң-биле кады самолетка олуруптуңар дээривиске, Азия­наның даай-авазы ынавас болду – машина иштинге оглу болгаш дуңмалары оолдар база чораан. Оларны каап шыдавас мен диди. Чоруп турувус­та даай-авазы Азиянаже кады 2 машина сүржүп алгаш үнүптээли деп долгаарга, шагда бада берген болганнар. Боттарыңар соовустан чедип келиңер дээр болган. Бис – Монгуш Ш., Монгуш Ч. болгаш мен – Азия­наның төрелдери-биле чылыг-чымчак куспактажып байырлашкаш, аэропортче чоруптувус. Кызылче ужар деп турувуста Россова дарга база дедир ол-ла рейс-биле ужар деп чугаа дыңналы берди. Иштимде мынча деп бодап кагдым: ам кара өш-биле дөмей бис кады, кожа олурар олуттарга таваржырывыс ол-дур аа деп. Бурган башкы база чамдыкта баштак болгаш каткыжы болгай деп бодап кагдым. Ол шынап-ла ындыг болган.
(Уланчылыг).
Чечена ТЕМИР-ООЛ,
"Демнигде күштүг" деп четкиде бөлүктүң төлээзи.
Авторнуң чугаазын дорт дамчыдылгадан эдилге чокка парладывыс.