Июнь 20 – Медицина ажылдакчызының хүнү
Кызыл хоорайда кижилерниң диштерин эмнеп, чонга ачы-буян кылып чоруур стоматолог эмчилер кайы хөй. Харын-даа хуузунда кабинеттерлиг диш эмчилери база эвээш эвес. Маңаа оларның мергежилинге талантызы болгаш эмнээриниң шынары улуг рольду ойнаарын айтыр апаар.
Хоорайывыстың улуг улус эмнээр стоматология эмнелгезинде ажылдап турар диш эмчизи Аяна Маргыының хүлээп алыышкынынга каш удаа баргаш, эмчиниң келген аарыг улуска эвилең-ээлдээн, ажылын билирин, ооң чугаакырын өскелерден онзалап эскердим. Эмчи бодунуң чараш бүдүжү-биле аарыг кижиниң сагыш-сеткилин оожуктуруп, сергедиптерин чугаалаксаан мен.
Аяна Михайловна Кызыл хоорайга төрүттүнген. Кызылдың 2 дугаар ортумак школазын 1982 чылда дооскаш, Кызылдың № 1 божудулга бажыңынга санитаркалап ажылдааш, аарыг кижилер-биле ажылдаарының утказын медереп билип, аныяк кыс аңаа арга-дуржулганы эрткенин чугаалап турар. 1986 чылда белеткел курузун доозупкаш, 1992 чылда Чита хоорайның эмчи институдун стоматолог мергежилдиг эмчи бооп доозуп алган. Улаштыр ординатураны Кызылдың стоматология эмнелгезинге эрткеш, олчаан аңаа ажылдап артып калган. Ол үелерде акша айтырыы нарын, улус-чон ажылдап алган акшазын 2-3 ай иштинде албайн турган берге үелерде, 1998 чылдан тура хуу эмнелгеге 14 чыл дургузунда ажылдаан. 2012 чылдан тура бо хүнге чедир хоорайның улуг улустуң стоматология эмнелгезинде ажылын уламчылап чоруур.
Аяна Михайловнаның ада-иези амгы үеде бистиң аравыста чок-даа болза, боттарының үезинде бөдүүн, ажылчын улус чорааннар. Авазы – Бичит Көг-ооловна Кызылдың ном үндүрер черинге, ачазы – Михаил Кыргысович чолаачылап ажылдап чорааннар. Аяна Михайловна чаңгыс оолдуг, оозу бо хүннерде база хуу ажыл-агыйлыг ажылдап чоруур.
Эмчи чүгле аарыг кижилерни эмнээри-биле кызыгаарланмас. Диштер болгаш ооң ужур-утказының болгаш ону шын ажаап арыглаарынга баш удур профилактика ажылды келген аарыг улуска чедингири-биле тайылбыр ажылын кылып турары онзагай.
Диш дугайында эмчиниң тайылбыры мындыг.
Диштер дугайында чүнү билир бис?
Диштер – кижиниң аас иштинде чемни дайнап хоюглап чииринге болгаш чугаа үннери үндүреринге кончуг чугула орган болуп турар. Диштерни хүнде 2-3 катап арыглап чуп, ылаңгыя чем чиген соонда-ла чылыг суг-биле чайып, аас иштиниң гигиеназын шын сагып чоруур болзувусса, туң дег аккыр чараш, дорт, кадык диштеривис кижиниң арын-шырайын база каастап чоруурун билзе чогуур. Диштиң чайыры кончуг быжыг болгаш кадыг болганы-биле камгалакчы быра болуп, даштыкы хоралыг чүүлдерден камгалап турар. Бир эвес диш чайыры чок турган болза, лимонну чип азы газировканы ижип шыдавас бис, ол дыка дүрген дөзүнге чедир үрелип каап болур.
Бир эвес организмде кальций 99 хуу бар болза, диш халывы (зубная коронка) ортумаа-биле 15 чыл бистиң организмивиске туруп болур. Диштерниң кадык болурунга кижиниң чараазы улуг рольду ойнап турар. Бир эвес аас ишти кургап турар болза, диштеривис 2-3 чыл болганда үрелип болур. Чарааның суук чүүлү диш эмалын камгалап, хөй бактерияларның өзүп көвүдээрин, азы кариести болдурбайн баарынга идиглиг.
Бурунгу улустар хөй кадыг болгаш чедир хайындырбаан чем чип чораан болгаш оларның чаак сөөктери амгы улуска бодаарга узун турган. Ынчангаш кыдыкы улуг даг диштерниң оруннары чер чедишпези-биле олар чанында диштерни кызып кээрге, диштерниң ыргак-дагыр болу бээри ында бооп турар. Бичии уругларга чажындан тура морковь, яблоко болгаш фруктуларны бээри күзенчиг, чүге дизе оларның чаш диштери дең-дески болгаш чараш кылдыр үнүп кээринге магадылал болур. Сөөлгү үелерде чууруп хоюдуп каан пюрелерни хөйү-биле бүдүрүп турарын билир бис. Олар бистиң диштеривиске улуг салдарлыг, холбаалыг дээрзин билзе чогуур. 15 чүс чылда Францияга Людовик-VI хаанның үезинде чемни диштер-биле дайнап чиирге, арынга хөй дырышкактар тыптыр деп бодалдар турганы-биле, кым чараш аянныг болуксаарыл, ол хөй дайнанмазы-биле суук чемни чип турган. Суук чемге кижи тотпазы билдингир, ынчангаш чем кылыр кулинарлар хоюдуп каан чемнерни (пюре) кылып турар апарган. Ынчалзажок кижилернин 95 хуузу кариестен дөмей-ле аарып турары муңгаранчыг түңнел болуп турар. Ооң кол чылдагааны аас иштиниң арыг-шевер гигиеназын сагывайн, уругларны бичиизинден тура дижин аштап өөретпейн турары-биле тайбырлап турар. Диштерни хүнде 2 катап, эртенги чем соонда болгаш кежээ удуур мурнунда арыглап аштаары чугула, ылаңгыя чигирзиг чем чиген соонда-ла, аас иштин албан чылыг суг-биле болгаш янзы-бүрү холумактыг эликсирлер-биле чайып турар болза эки. Диштерни арыглап аштап турбас болза, аас иштинге багай чыт тыптып, чанынга турар кижилерге безин ол билдинип кээрин чугаалаары артык эвес. Диштеривис кадык, чараш болзун деп бодаар болза, хөй чигирзиг болгаш крахмал холумактыг чемнерден ойталап азы кызыгаарлап, чартык чылда 1 катап стоматологка диштерин көргүзүп, хынадып турары күзенчиг.
Удавас эмчи ажылдакчыларының хүнү болгай. Чоннуң кадыкшылы дээш эртем-билиин, күжүн харам чокка өргүп чоруур буянныг эмчилеривиске мөгейип, ажылынга чедиишкиннерни, кадыкшылды күзеп каалы.
Раиса ОНДАР,
РФ-тиң Улус өөредилгезиниң тергиини.
#Медицина #Эмчилерхүнү #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews