ЭРТЕМ ЧОКТА - ЭРТЕН БАЗА ДҮН!

Башкыларның Чөвүлел хуралын бо чылын январь айда, бир-ле дугаар кышкы үеде эрттирген. Аңаа ТР-ниң Баштыңы В. Ховалыг өөре­дилгениң шынарын экижидер дугайында даалганы Өөредилге яамызынга берген турган.

Өөредилге адырында өскер­лиишкиннер болуп эгелээнин билир бис. Чижээлээрге, башкыларның акша-шалың айтырыы, неделяда беш хүн өөренир системаже школаларны шилчиткени база тыва дылга хамаарышкан айтырыглар дээш өске-даа.

Эрткен дыштаныр хонуктарда ТР-ниң өөредилге са­йыды Алексей Храмцов интернет четкизинде бодунуң хууда арынынга «Байырлалдар дуга­йында эвес» деп рубрика-биле өөредилге адырында ийи чидиг айтырыгны бижээн. Оларның бирээзи бо:

«Чаа үнер неделяда өөре­дил­гезиниң шынары кудуку деңнелде школаларның директорлары-биле хурал болур. Чыглып алгаш, ол ыядынчыг чоруктуң тыптып келген чылдагаанын тодараткаш, оон үнер аргаларын өөренип, чогуур хемчеглерни чорудар бис.

Өөредилгезиниң түңнелдери кудуку деңнелде школалар деп ыядынчыг атты РФ-тиң өөредилгениң билиин хынаар органның экспертери болгаш РФ-тиң Чырыдыышкын яамызы күрүне шылгалдаларының болгаш Россия чергелиг хы­налдаларның түңнелдери-биле тыпсыр. Амгы сайзыраңгай үеде школаларның чедиишкиннерин хары угда хайгаараптар инфор­мастыг технологиялар бар апарган.

Тываның 175 школазының 100-ү ук даңзыже кирген. Даң­зыда бар школаларның аразында чүгле ыраккы көдээ суур­ларда школалар эвес, а хоорай школалары база бар. Ол даңзыже бүдүн кожууннарның безин школалары кирип турар.

Март 11-де школаларның директорлары-биле хурал­дааш, өөредилгезиниң шынары канчап кудуку деңнелде школалар санынче кире бергенин чугаалажыр бис. Школалар чедер-четпестерин экспертерниң дуза­зы-биле боттары көрүп каар ужурлуг. Ийи дугаар базым – бергелерни ажып эртеринге дузалаар команданы тургузары. Школалар чүгле боттарының күжү-биле ол даалганы күүседип күш четпес деп билир бис. Ынчангаш башкыларның билиин бедидер аргаларны өөренип көөрү планда көрдүнген. Аңаа Новосибирск, Красноярск болгаш Санкт-Петербург хоорайларда дээди өөредилге черлеринде эштеривис дузалаар боор дээрзинге идегеливис бар.

Мени башкылар болгаш ада-иелер шупту номчуп турар. Силер чогуңарда өөредилгениң шынарын канчап-даа экижидип ап шыдавас бис. Ынчангаш бо айтырыгны четкиже бижидим.

ТР-ниң Баштыңы В.Хова­лыг: "Өөредилгениң шынарын экижидер дугайында берген даалгазын күүседир дээш, кызар бис" деп бижээн.

Бо айтырыгга хамаарыш­тыр ада-иелер болгаш баш­кыларның тайылбыры.

Кызыл хоорайда ие Алена Куулар:

– Башкыларны эмин эрттир «чүдүрүп» турар деп бодаар мен. Мээң оглумнуң клазының башкызы ада-иелерден социал педагог башкының кылыр ужурлуг ажылдарын негээр. Ада-иелерниң коронавируска удур тарыткан, тарытпаанын, соңгулдаларга киришкен, киришпээнин класс башкылары харыылаар. Ада-иелерниң дежурныйлаашкынын база олар хыналдага алыр. Өрт чериниң негелдези-биле бажыңда печканың бар-чогун безин чурукка тырттырып чорудуп турдувус. «Бажыңда мен», «Арыг холдар» дээш өске-даа темалыг фотоотчеттарны база ада-иелерден класс башкылары негээр. Ажы-төл бичиизинде чурукка тырттырып, отчеттаа­рын сонуургал-биле кылыр боор чорду. Элээди апаргаш, тырттырарындан анчыгзынар апаар. Башкы кижиниң кичээлге белеткенир үези турар ужурлуг. Оон ыңай, ол башкы кижиниң бодунуң өг-бүлези, ажы-төлү база бар ышкажыгай. Бодум хуумда башкыларны кээргээр-дир мен. Амыдыралдың социал айтырыгларын чүгле башкыларга «чүдүрүптерге», өөредилгениң шынары баксырап турары чөп-түр. Ол айтырыгны эде көөр үе келген. Башкы кижи уругларга билиг бээр ужурлуг. Эскереримге, херек чок черге башкыларны халас күш кылдыр ажыглаары көвей-дир. Ооң орнунга ол үеде башкы кижи өөредилгези кошкак уруглар-биле ажылдап олурган болза.

Улуг-Хем кожууннуң чурттакчызы, кырган-ава Елена Монгуш:

– Шаанда уруг бүрүзү ки­чээлге сонуургалдыг турган-дыр ийин. Башкылар уругларга билигни бээр дээш кызар, ынчалза-даа бо үе көңгүс өске апарган. Шаандагы үе биле амгы шагны канчап деңнээрил. Ынчан кандыг-даа интернет, телефон чок турган. Ынчангаш уругларның сонуургалы күштүг турган деп болур. Ам чурагайлыг технологиялар сайзыраан үе ышкажыл. Школачы бүрүзү делегейде чүү болуп турарын шуптузун көрүп билип олурар. Херек болза, олар боттары улуг улусту өөредип эгелээр. Ажыы-биле чугаалаар болза, уругларны чүнүң-биле-даа кайгадып шыдавас апарган бис. Ылаңгыя республиканың школаларында амгы үениң дериг-херекселдери безин чок-тур. Бар-даа болза, хөй-ле дизе, бир школаның чүгле ийи клазы бүрүнү-биле дериттинген болур. Ынчангаш өөредилгениң, билигниң шынары кудулаан-дыр. Оон ыңай бир демдеглеп каар чүүлүм болза, шаанда улуг-даа, бичии-даа улус башкы кижини аажок хүндүлээр турган. Амгы үеде, ажык-чарлыг үе-ле дээш, оларны ол-бо дээр, хүндүлевес апарган. Өөреникчи кижи башкызын хамаанчок, ада-иезин безин судка берип, билдирип болур апарган ышкажыл. Кижи бүрүзү бодунуң хостуг эргезин аажок ажыглап билир, а хүлээлгезин билбес апарган шаг-дыр ийин.

Чадаана хоорайның чурттакчызы Шончалай Күжүгет:

– Бо үеде чүгле школаларда эвес, черле ниитизи-биле кайы-даа албан-черлеринде отчеттарны "чараштыр" бижип өөрени берген бис. Ооң түңнелинде 175 школаның 100-үнде өөре­дил­гезиниң шынары кудуку деңнел­де келгени бо-дур. Ону билип каап­каны, миннип эгелээни — бир улуг базым-дыр. Моон соңгаар өөредилге адырынга эки талаже өскерлиишкиннер болур боор деп идегеп тур бис.

Эрзин кожууннуң чурттакчызы Херелмаа Очур:

– Көдээ школаларда химия эртеми аскап турар. Ол кичээл­де кандыг-даа дуржулгалар кылдынмайн турар школалар бар. Чүге дээрге дериг-херекселдер чедишпес. Ындыг таварылгада чаа теманы уруглар канчап шиңгээдип алырыл? Школага чедир өөренип албаан уруг дээ­ди өөредилге черинче дужаап кирип алгаш, бергедээшкинге таваржы бээрин көрдүм. Ынчангаш школаларны амгы үениң негелдези-биле дериири база чугула деп санаар мен.

ТҮҢНЕЛ СӨС:

Башкыларның-даа, ада-иелерниң-даа бодалдарын дыңнадывыс. Чүгле өөредилге адырында эвес, а ниитизи-биле эде-хере тыртар чүүлдеривис хөй. Эң-не кол чүве – 175 школаның 100-ү «ыядынчыг» даңзыже киргени-даа эвес, а ук айтырыгны чажырбайн, ажыы-биле чугаа­лап эгелээнинде. Даң-хаяазы үнер бетинде дүмбей караңгы хөме аптар дээри дег, Тывага «даң адып», «хүн хүннеп» келир, ниитизи-биле амыдырал эки талазынче өскерлир деп идегел бар. Бир эвес, биеэги дег чажырып турган болза, идегел каяа турарыл. Өөредилге адырынга эде тургустунуушкуннар болурга, амыдыралга чаартылгалар эгелээр. «Эртем чокта – эртен база дүн».

Айдың ОНДАР.