Федералдыг казначействонуӊ Тыва Республикада эргелели үре-түӊнелдиг ажылдап турар.
«Шын» солун Республикада казначейство эргелелиниӊ кол сорулгаларыныӊ болгаш 2021 чылда амыдыралга боттандырган ажыл-херээниӊ дугайында айтырбышаан, ооӊ удуртукчузу Солаӊгы Николаевна Саая-биле ужуражып чугаалашкан.
– Казначейство системазы 2021 чылдыӊ январь 1-ден тура чаа модель ёзугаар ажылдап эгелээн болгай. Ындыг чаартылганыӊ эки талалары чүдел дээрзин тайылбырлап көрүӊерем?
– Казначействонуӊ төлевир системазы болза, федералдыг казначействонуӊ сөөлгү чылдарда кылган эӊ улуг масштабтыг төлевилели болур. Ол дээрге бюджет системазыныӊ бүгү акша-хөреӊгизин, бюджеттиг база автономнуг албан черлериниӊ хөреӊгизин, юридиктиг черлерге бюджеттен үндүрүп берген хөреӊгини Федералдыг казначействонуӊ чаӊгыс аай казначейлиг агар санынга каттыштырып чыыр аргазы-дыр.
Эргелелге казначействонуӊ төлевир системазын ажыглап эгелээрге, ол төлекчи – банк биле хөреӊгини алыр – банк ышкаш апарган. Ынчангаш бистиӊ Эргелеливиске банкыныӊ идентификация кодун (БИК) тывыскан.
Национал банкыныӊ Тыва Республикада салбырында – ооӊ мурнунда шупту бюджет хөреӊгизинге хамааржып турган 372 агар саннарыныӊ орнунга, Эргелелде банкыныӊ чаӊгыс аай агар санын ажыткан. Ол чаӊгыс аай казначейлиг агар саныныӊ составынче кирип турар болганда, банкыларныӊ бот-боттарыныӊ аразында санажыр корреспондент счеду-биле дөмей.
Казначействонуӊ бюджет күүселдезин хандырар, киирген акша-хөреӊгиниӊ учедун чорудар, хуваалдазын кылыр, бюджеттиг болгаш бот-хандырылгалыг албан черлериниӊ, бюджет ажыл-чорудулгага хамаарышпас юридиктиг черлерниӊ саӊ-хөө операцияларын кылыр сорулгалар-биле Эргелелде 372 агар санны ажыткан. Ол болза, Эргелелдиӊ, Тыва Республиканыӊ саӊ-хөө яамызыныӊ, муниципалдыг тургузугларныӊ (чагыргаларыныӊ) саӊ-хөө органнарыныӊ, күрүнениӊ бюджеттен дашкаар фондуларын башкарар органнарныӊ болур. Болур-чогууру-биле ажыткан казначейлиг агар саннарны, хууда агар саннарны кадагалап турар.
Казначействонуӊ чаӊгыс аай системазында шупту бюджет хөреӊгизин, ооӊ иштинде РФ-тиӊ субъектилериниӊ бүгү хөреӊгизин мөөӊнеп чыып каан болганда, Федералдыг казначейство чаӊгыс аай казначейлиг агар санныӊ бүгү хөреӊгизин дарый уштап-башкарып турар. Орулга киирип алыр сорулга-биле, хостуг хөреӊгини түр када аӊгы-аӊгы саӊ-хөөлүг аргаларга таарыштыр ажыглап турар.
Федералдыг казначейство 9 ай дургузунда бүгү бюджет системазыныӊ хостуг хөреӊгизин таарыштыр ажыглаан түӊнелинде, орулга 170 млрд. рубль ажа берген. Тыва Республиканыӊ Чаӊгыс аай казначейлиг агар саныныӊ арткан хөреӊгизин ол-ла үе дургузунда таарыштыр башкаргаш, 44 млн. рубль орулганы: 1-ги кварталда – 5,5 млн. рубльди, 2-ги кварталда – 15,6 млн. рубльди, 3-кү кварталда – 22,9 млн. рубльди шилчидип берген.
Казначействонуӊ төлевир системазын ажыглалга кииргениниӊ кол ажыктыг талаларыныӊ бирээзи – төлевирлерни доп-дораан шилчидип бээри. Ооӊ мурнунда Национал банкыныӊ Тыва Республикада салбырынга ажыдып каан агар саннар таварыштыр шилчидип турганы ышкаш эвес апарган.
Казначействонуӊ агар саннарыныӊ аразында санажылгалар Эргелелдиӊ иштинде чоруп турар болганда, хөреӊги Эргелелдиӊ чаӊгыс аай казначейлиг агар санынче-даа, клиентиниӊ агар санынче-даа доп-дораан кирер апарган.
Бюджет болгаш бюджеттен дашкаар-даа хөреӊгиниӊ саарылгазын дүргедедип, орулганы бюджеттер аразынга хуваар үе хуусааны кызырарынга ол дузалыг болган. Ол ышкаш бюджеттер аразында федералдыг акшаларны ону алыр ужурлуг черинге чедирер үени кызырарынга, чаӊгыс ажыл хүнүнүӊ иштинде муниципалитет деӊнелинге чедирер, «Өттүр көстүп турар механизмниг» таарымчалыг байдалды тургускан. Ооӊ мурнунда акша-хөреӊги шилчидерде, бир черден өске черже дистиништир чорудар турган, ынчангаш улус шилчиткен акша-хөреӊгизин үш ажыл хүнү эрткен соонда, холунга ап турган.
Казначействонуӊ төлевир системазын сайзырадыр кол угланыышкыннар – күрүне болгаш муниципалдыг-даа төлевирлер кылырда, чурагайлыг технологияларны ажыглаары, оон-даа өске кол төлевир системалары-биле кады ажылдаары. Ылаӊгыя немей санаарыныӊ тускай идентификатору-биле төлевир хүлээр сервисти болгаш дүрген төлээр системаны кедилиг ажыглаарын боттандырар. Улустуӊ дораан санажып алыр аргазы ол болур.
– Улус-биле санажылга кылырда, амгы үеде кандыг төлевир системазын ажыглап турарыл?
– Чижек кылдыр алыр болза, бистиӊ Эргелеливис бо чылын республиканыӊ чонну ажылга хаара тудар төптери болгаш ТР-ниӊ Күш-ажыл яамызы-биле кады «Мир» деп картаны ажыглаар технологияны ажыглап эгелээн.
Ажыл чок хамаатыларга төлевирни дорт шилчидерде, бо сервисти ажыглап тур бис. Чүгле чаӊгыс реквизитти – «Мир» картазыныӊ дугаарын ажыглап, хамаатыларга акша-хөреӊгини ол-ла үезинде доп-дораан шилчидеринге эптиг болуп турар. Ынчангаш акша-хөреӊгини кижиниӊ өске реквизиттеринче шилчидери болдунмас.
Оон аңгыда, чонну ажылга хаара тудар албан черлериниӊ «Катарсис» биле СУФД программаларынче медээлерни ийи дакпыр киирген херээ чок болур. Улустуӊ банкыда агар санынче шилчидер акша-хөреӊгини бижээн даӊзыны, банк бүрүзүнче чорудар төлевир бижиктерни кылып турбас болганда, чонну ажылга хаара тудар төптерниӊ ажылы чиигээн, чарыгдалы эвээжээн.
«Мир» төлевир картазынга дорт санажылга технологиязын Эргелел 2018 чылда ажыглалга кииргенин демдеглээр апаар. Ынчан Күрүне албан чери – Тыва Республикада социал камгаладылга фондузунуӊ регионалдыг салбырыныӊ төлевирлерин: аарааш, түр үеде ажылдавайн турган үезиниӊ пособиезин, сааттыг болгаш божуур үезиниӊ, чаш төл төрүттүнген дээш алыр пособиезин, эмчи албан чериниӊ учедунга эртежик туруп алган херээжен улустуӊ пособиелерин болгаш өске-даа чүүлдерни ынчаар шилчидип турган.
– Федералдыг казначейство эрткен чылын садып алыышкын адырында Чаӊгыс аай информация системазыныӊ оператору деп эрге-байдалды алган болгай. Ынчангаш ниитизи-биле контракт системазын сайзырадырынга идепкейлиг киржип турар. Күрүне садып алыышкыныныӊ кезээнде кандыг чугула төлевилелдерни ажыглалга кииргенин чугаалап бериӊерем?
– Казначействонуӊ күрүне садып алыышкыныныӊ адырында чогааткан эӊ масштабтыг реформаларныӊ бирээзи – электроннуг активчидилгени ажыглалга киирери-дир.
Электроннуг активчидилге дээрге садып алыышкынныӊ киржикчилери: барааннарны хүлээп алырыныӊ, хандырылгаларны чедирериниӊ азы ажылдарны кылырыныӊ дугайында документилерни электроннуг хевирге тургускаш, ат салыр ажыл-чорудулганыӊ бир кезээ-дир. Ол дээрге садып алыышкынны бюрократсыг ёзудан адырары, керээ ёзугаар дугуржуп алган ажылын билдингир көскү кылдыр күүседири, керээ-биле ажылдап турда, чүү болуп турганын: кажан төлээнин, хүлээп алыышкынныӊ чогуур үезинде болган-болбааны, шупту документилерге ат салган-салбааны болгаш өске-даа чүүлдерни хыналдага көстүп кээр кылдыр кадагалап алыр аргазы-дыр.
Чаӊгыс аай информация системазы бо ажыл-хүлээлгени 2020 чылда боттандырып эгелээн. 2022 чылдыӊ январь 1-ден тура бүгү бюджет деӊнелиниӊ чагыкчылары бо норманы албан ажыглаар апаар. Амгы үеде Тыва Республиканыӊ девискээринде электроннуг активчидилге талазы-биле хүлээлгени федералдыг деӊнелдиӊ чагыкчыларныӊ 81 хуузу, республика деӊнелдиг чагыкчыларныӊ 30 хуузу күүсеткен.
– Бюджетте рубль бүрүзүн ажыл-херекке киириштирер дээр болгай, Казначейство бо угланыышкын-биле ажылдап турар. Казначействонуӊ хөреӊгини билдилиг уштап-башкарар ажылы республикага кандыг ажык-дузалыг болганыл?
– Сорулгалыг акша-хөреӊгини уштап-башкарарынга казначействонуӊ билдилиг чепсээн ажыглааны бодунуӊ чедимчелиг талазын херек кырынга көргүскен, бюджет хөреӊгизин сорулгазынга дүүштүр чарыгдаан.
Тыва Республикада аварийлиг чуртталга фондузундан хамаатыларны 2013 – 2018 чылдарда көжүрериниӊ талазы-биле республиканыӊ адрестиг программазын боттандырар шугумга, бистиӊ Эргелеливис болза, казначействонуӊ хөреӊгини билдилиг уштап-башкарганыныӊ түӊнелдерин көргүскен. Ол үениӊ дургузунда ниити 146 млн. рубль түӊнүг хажыдыышкыннарны илереткеш, оларны болдурбайн барган, фото, видео техниканы, болур-чогуур хемчеглерни ажыглавышаан, 300 ажыг хыналда үнүүшкүннерни кылган.
Казначейство хөреӊгини билдилиг уштап-башкарып эгелээш, бюджет хөреӊгизин сорулгазынга дүүштүр чарыгдаарын хандырган. Программаныӊ шугуму-биле республикада бажыӊнар тудуун шуудаткан. Дугуржулга-керээ чарып алган улустар херек кырында кылган ажылыныӊ хемчээлин көргүзер, тудугларга барып четкеш, кылган ажылын хынааш, ону бадыткаан соонда, акша-хөреӊгизин санажыр апаарга, оларныӊ саӊ-хөө талазы-биле сагылга-чуруму бедик апарган.
Бир эвес казначействонуӊ хөреӊгини билдилиг уштап-башкарып турарын чурагайжытканыныӊ дугайында чугаалаар болза, Федералдыг казначейство дыка хөй чүүлдерни боттандырган деп болур. Казначействонуӊ клиентилери ГИИС күрүнениӊ каттыштырган информация системазында «Электроннуг бюджет» хуу кабинедин таварыштыр дистанциялыг ажылдап болур. Боттары «чаӊгыс аай» хуу агар саннарыныӊ адырларын ажыдып (курлавырлап) алгаш, казначействонуӊ хөреӊгини билдилиг уштап-башкарар шугуму-биле операцияларны кылып болур.
Амгы үеде казначействонуӊ хөреӊгини билдилиг уштап-башкарар нормаларыныӊ дугайында Россия Федерациязыныӊ Бюджет дүрүмүнде быжыглаан дээрзин демдеглээр апаар.
– Казначейство өске ведомстволарныӊ бухгалтер учедун төпчүдер талазы-биле улуг төлевилелди боттандырып эгелээн болгай. Ол ажыл канчаар чоруп турар ирги?
– Бюджеттиӊ учедун болгаш отчедун төпчүдери дээрге бистиӊ мурнады шиитпирлээр чугула ажылдарывыстыӊ бирээзи болур. 2019 чылдан тура бюджет учедун чорудар болгаш бюджеттиӊ отчёдун хевирлеп тургузар талазы-биле бүрүн эргелерни төпчүткен черге – Эргелелге чада аайы-биле дамчыдып эгелээн. Ол дээрге Федералдыг күүсекчи эрге-чагырганыӊ беш девискээр органнары: Тыва Республикада күрүнениӊ күш-ажыл инспекциязы, Россияныӊ кадык камгалал хайгааралыныӊ девискээр органы, Росхереглелхайгааралдыӊ эргелели, Монополияга удур федералдыг албанныӊ болгаш Росреестрниӊ Тывада эргелелдери-дир.
Кол кылыр ажылы – күрүне башкарылгазыныӊ системазы-биле бухгалтер учедунуӊ чарыгдалдарын кызырып, бухгалтерниӊ ажыл-херээн долузу-биле хандырары.
Алыс ужуру-биле алыр болза, бистер чоорту күрүне органнарыныӊ кол бухгалтери апаар бис. Бухгалтер учедун төпчүткен черже шилчидиптерге, өске организацияларныӊ, албан черлериниӊ үези-даа, курлавырлары-даа хосталыр, олар боттарыныӊ хүлээлгелиг ажыл-ижин кылып шиитпирлээр.
Бухгалтер учедун төпчүткеш, Эргелелге ажылдаар кижи санын көвүдетпейн турар бис. Бар ажылчын күштү болгаш амгы үениӊ технологиязыныӊ платформазын чогумчалыг ажыглавышаан, чаӊгыс аай бюджет, чаӊгыс аай касса, чаӊгыс аай бухгалтерияныӊ – ниити ажылын көргүзүп кылып турар бис.
– Пандемия, ооӊ иштинде (COVID-19) чаа коронавирустуг аарыг-хамчык-биле демисел үезинде шупту социал ужур-дузалыг хемчеглерниӊ акша саӊ-хөөзүн үспейн, канчап хандырып шыдаптыӊар?
– Пандемия үзинде шупту улус кедилиг болгаш быжыг туруштуунуӊ талазы-биле шылгалданы эрткен дээрзи чугаажок. Ындыгларныӊ санынга Федералдыг казначейство органнары база хамааржыр, чүге дизе ковидке удур шупту хемчеглерге үзүктел чок дарый акша саӊ-хөөнү хандырар талазы-биле оларга ажылыныӊ чүъгү немешкен.
Эм-таӊ, эмчи дерилгелери садып алыр, эмнелгеге чыдар оруннарны немээр, амбулаториялар тургузар, эмчи персоналын деткиир, социал хандырылга стационарыныӊ, өг-бүлелерге социал деткимче организацияларыныӊ ажылдакчыларын, ортумак болгаш биче бизнестиӊ субъектилерин деткиир талазы-биле төлевирлерниӊ – бүгү санаашкын операцияларын оперативтиг чурум-биле хандырып турдувус.
Хамчыктыӊ дүшкүүрлүг үезинде ажылдакчыларыныӊ 75 хуузу бажыӊындан ажылдап турда безин, Эргелелдиӊ удуртулгазы шупту килдистери-биле иштики организастыг хемчеглерни билдилиг уштап-баштап тургаш, бүгү ажылын күүседип кылган.
Ковидке удур кызыгаарлыг хемчеглер турган-даа болза, бистиӊ шупту клиентилеривис, саӊ-хөө организациялары, бүгү бюджет адыры Эргелелдиӊ ажыл-чорудулгазында ол өскерлиишкиннерни билбейн барганы чадавас. Пандемия үезинде ажылдакчылар аразынга хамчыктыг аарыг өөскүп үнген деп чүве чаӊгыс-даа турбаан, ажыл-чорудулгазыныӊ шупту угланыышкынын үзүктел чок кылып турган.
– Декабрь 8 – Россияныӊ Казначействозунуӊ тургустунган хүнүнүӊ бүдүүзүнде казначействонуӊ ажылдакчыларга болгаш хоочуннарынга кандыг күзээшкиннериӊерни илередип болур силер?
– Казначейство системазыныӊ ажыл-хүлээлгези бо сөөлгү чылдарда шапкыны-биле өскерлип турар. Эртем-мергежиливистиӊ, билиивистиӊ, ажылчын чаӊчылдарывыстыӊ улам бедик деӊнелдиг болурун болгаш оон-даа кызымак ажылдаарывысты негеп турар. Мындыг негелделерге бүрүнү-биле дүгжүрүнге белен бис дээрзинге бүзүрээр мен.
Россияныӊ Казначействозунуӊ төрүттүнген хүнү-биле шупту коллегаларымга болгаш хоочуннарга байыр чедирип тур мен!
Бүгүдеге амыр-тайбыӊны, ачы-буянны, быжыг кадыкшылды болгаш ажыл-ишчи чедиишкиннерни күзедим!
Рада ДЕМЧИК белеткээн.