Чөөн-Хемчик кожууннуң болгаш Шеминиң удуртукчулары 2016 чылда «Аныяк өг-бүлеге кыштаг" төлевилелиниң киржикчилери Айдың, Аржаана Кууларларның өг-бүлезин деткип, оларга 200 хойну хүлээдип бергеннер.
Доора-Дагда ада-иези Оюмаа, Вадим Иргиттерниң кыштаандан ырак эвеске, чурттаар бажыңын, хой, инек кажааларын тудуп алган. Айдыңның ада-иези Вадим Күдер-оолович, Оюмаа Доржукайовна бо хүннерге чедир уругларының дагдыныкчылары болуп, малын карактажып олурарлар.
Аныяк малчыннар Айдың, Аржаана Кууларлар малды хүлээп алган үелеринден бээр, кыштаглаашкынга шыңгыы белеткелди чорудуп, чайгы үеде 8 машина хире сигенни кезип белеткээш, кургаг өдекти четчир кылдыр бөлүп ап, чаңчыга бергеннер. Аныяк өг-бүле дөрт ажы-төлдүг. Улуг оглу Күдер бирги классчы, Айыраа, Камила Шеми сумузунда "Чечек" уруглар садынче барып турарлар, а хеймер оглу Байыр бир хар чаа-ла ажып турар. Аржаананың авазы Наталья Чигжиевна Монгуш уруу, күдээзиниң чаптанчыг уругларын кижизидип, өөредип Шеми суурда бажыңында чурттап турар.
Айдың Шолбанович Шемиге чайлаг байырлалы болурга, Ала аъдын чарышка киириштирген турган, ынчан чүгүрүк малы эртип каан. 2018, 2019 чылдарда Тывага аът чарыштарының сезонунга тураскааткан кожуун чарыжынга база киириштирип келген. Шаңналдыг черже аъды кирбээн-даа болза, кадарчы эр аңаа ундараваан.
Бо чылдың март 7-де, эртенги шактарда Аржаана-биле ооң авазы инектерни саап кааптарга, Айдың бызааларын үскеш, инектерни одарже сүрүп үндүрүпкен. Элээн болганда, хойларын аалдың мээс чарыында карандылаан черинче кадарып үндүре бээрге, ажын үндүр оъттапкан хойлар оожургай берген.
Аныяк эр инек, бызаа кажаазының мыяан аштаар дээш, коданга чортуп келирге, хойлары хенертен хоя берген болган. Аъдының тынын шеле тырткаш, хойларының тарай маңнажы берген черинче халды берген. Беш баш хоюн чай кадында кокай тудуп каан боорга, дүвү далаш хоюн бөлүп, кажаазынче киир сүрүп алган. Аалда дуңмаларынга кокай тудуп каапкан хойларының кайда чыдарын дыңнадып кааш, бөрү-биле сүржүр дээш, халдып чорупкан.
Айдыңның аалын өөр бөрүлер доктаамал тегерер. Баштайгы удаа үш хойну туткан, ийи дугаарында бирээ, бо кыштың дургузунда тос четкен, барык он баш чедер чыгаан...
Ээн тайга. Ырда кирген Шеми хемниң делгемнери. Бедик сирттер. Караңгы шивилерлиг аргалар. Кижи баспаан шыргайлар. Кылын хар. Чаа ис-биле чээрби, чээрби беш хире километр черни эртип, шаап орарга, аъды могап, шылап эгелээн.
Узун-Кара-Сугнуң хая-даштыг бизеңнериниң аразында агып баткан кара-суг ижип, дыштанып чыткан кокайның, ийе, ооң азырап, кадарып турган хойларын тудуп чип, амдажаан бөрүнүң кырынче чүгүрүк Алазы хенертен хөме халды берген. Айдыңның боолаар дээрге, боозу бар эвес, удурланып, азыг-дижин шаарарткан араатанның думчук бажынче бир удаа кымчылаан. Аарзынганындан бе, арзагар диштиг араатан бир удаа молдурукталгаш, шөйлү берген. Аъдының тынын ээй соккаш, кадарчы эр катап-катап кымчылаан. Шак мындыг арга-биле бөрүнү өлүрүп алгаш, Айдың Куулар Шеми сумузунга халдып чанып келген. Аныяк малчын бөрү-биле мынчаар демисешкен.
Ооң соонда Шеми сумузунуң Хеймер-оол Опаң-оолович Ховалыгга удурткан бөрү аглаар бригадазы бо кыжын беш бөрүнү аглап, узуткаан. Суму чагыргазы кывар-чаар материалдар-биле аңчыларны хандырып, моральдыг, материалдыг дузаны чедирип турар — деп, Шеминиң удуртукчулары"Чаа орук" солуннуң редакциязынга дыңнатканнар.
Вячеслав МОНГУШ, "Чаа орук" солуннуң кол редактору. #Шын