Күш-ажылчы кижилер

БАЯН-КОЛДУҢ ЭРЕС КЫЗЫ
Елена Кужугет бо суурга төрүттүнген, өскен, школаны 1960 чылда база маңаа дооскан. Красноярск хоорайның кооператив техникумун дооскаш, улаштыр Новосибирскиниң Хереглекчилер кооперациязының академиязынга экономика талазы-биле дээди эртем чедип алган.
Ийи муң беш чылдан «Тываасбест» комбинаттың хандырылга килдизинге ажылдап эгелээн. Чоорту сайгарлыкчы ажылче киргеш, амыдыралга чугула херек барааннар-биле Ак-Довурак хоорайның чурттакчыларын хандырып турган.
Ооң соонда «кижи чурттуг, кирер аалдыг» деп бодап чорааны-биле Елена Сарыг-ооловна бодунуң төрүттүнген, өскен суурунче катап чедип келгеш, тус черниң «Баян-Кол» деп ажыл-агыйынга бухгалтерлеп ажылдаан. 2008 чылдың ноябрь айдан эгелээш, бо хүнге чедир ук бүдүрүлгени удуртуп ажылдап турар. Алыс боду бүдүжүнден ажылгыр, кызымак болганындан амыдыралдың бо белен эвес үелеринде удурткан ажыл-агыйын суларатпайн, арат чонун ак сүт-биле, эът-чем, далган-тараа-биле аксындан аштатпайн, ашкарып-чемгерип келген.
«Кызыл суглуг» Баян-Колувус байлак деп ол чер чурттуг бай-каралар чамдыкта чугаалай бээр. Шынап-ла, ол черде тараа, сиген-даа тарып, өстүрер, иви, сарлыктан өске хөй чүзүн мал-маган, тевелер-даа өстүрер демгем девискээрлер, даглар, хемнер бар. Амгы үеде ажыл-агыйда шээр мал 2280 баш, чылгы мал 280 ажыг, тевелер 80 баш чедип турар. Эрткен 9 айларда ажыл-агый 180 ажыг центнер эътти бүдүрген.
Чер ажылында малга чиртир сигеннерни тарып өстүреринче кол кичээнгейни угландырган, оларга аңгылаан шөлдерниң ниити хемчээли 690 гектар чедип турар. Эрткен чылдарда тараан хөй чылдыг сигеннер 370 гектарны ээлээн, а бо чылын 320 га черге чаңгыс чылдыг сигеннерни тарып, өстүргеш, ажааган. Ниитизи-биле баян-колчулар бо чылын мал чемнериниң 759 тонна дүжүдүн, бир гектардан-на 11 центнерни ап тургаш, ажаап алган.
…Часкы тарылга хүннеринде, чайгы сиген кезилдезинде, күскү дүжүт ажаалдазында, Елена Сарыг-ооловна үргүлчү хову-шөлдерде трактористери, сигенчилери, комбайнерлары-биле кады турар. Часкы когурумнуг хаттарның довураандан ооң шевергин арын-шырайы бир өске, чер чардырган, довурак хоюглаан тракторист оолдарныы дег, апарган-даа турар-ла. А кажан сиген, тараа эки, чедиштир үнүп, аяс хүннерде салгын-хатка хөлбеңейдир чалгып турар апарганда, КУБ директорунуң сеткил-хөөнү база ындыг, өөрүшкүлүг турар. Ынчанмайн канчаар, ол хире күжениишкинни үндүрүп, үе-шакты чарыгдап тургаш кылган ажылдың түңнели каракка көстүп турда…

Хенче-Кара Монгуш, авторнуң аңгы-аңгы чылдарда тырттырган чуруу.