МЕРГЕЖИЛИМНИҢ ШИЛИЛГЕЗИ АЛДЫ ХАРЛЫЫМДА-ЛА ЭГЕЛЭЭН

Кижиниң чуртталгазы, ооң келир үези бодунуң шилип алган мергежилинден, ажылынга бердингенинден хамааржыр. Шын мергежил шилип алыры дээрге-ле чуртталганың бүзүрелдиг «таваан» салып алганы ол.

Чаш уругнуң делегейинде авазы, ачазы, кырган-авазы, кырган-ачазы, угбазы, акызы дээн ышкаш эң чоок кижилери бар боор. Эң чоок кижизин чаш уруг шилип, маадыры кылдыр санап, ол кижи дег болур күзел аңаа оттуп келир.

Карина бичиизинден тура-ла кырган ада-иезинге өскен. Ооң кырган-авазы, кырган-ачазы Бии-Хем кожууннуң Хадың суурга чурттап чораан. Карина кырган ада-иезиниң чаңгыс оглунуң чаңгыс уруу. Ол миннип кээрге-ле, кырган-авазы, кырган-ачазы мал ажылдыг улус болган. Көдээ суурга өреге бүрүзү малдыг болур болгай. Ынчангаш Карина: «Мал аразынга өскеним – келир үеде мергежилимниң тодарадыкчызы болган» – деп чугаа­лаар: «Кежээниң-не кырган-ачам-биле кадаттан инектер уткуур турган бис. Азырал болгаш черлик дириг амытаннарның, курт-кымыскаяктың, оът-сигенниң дугайында инек уткуп чораан үевисте, кырган-ачамдан улуг сонуургал-биле дыңнаар чораан мен. Кушкаштарның мыжыражыын дыңнааш, магадап ханмас, кандыг кончуг хуулгаазын үннер, аялгалар боор дээш, чарашсынар турдум. Кырган-ачамның дириг амытаннар болгаш бойдус дугайында төөгүлери, чечен чугаалары дыка-ла онза кижи. Ооң өөредиглиг чугаалары мээң мергежил шилииримге улуг рольду ойнаан. Мергежилимниң шилилгези алды харлыымда-ла эгелээн».

Дыштаныр хүннерде телевизорга Николай Дроздовтуң «Дириг амытаннар делегейинде» деп дамчыдылгазын алды харлыындан-на улуг сонуургал-биле көөр чораан. Кандыг-даа солун оюн алды харлыг Каринаны ол дамчыдылгадан чардыктырып шыдавас турган. Шак ол үеде бичии Карина Николай Дроздов ышкаш бойдус болгаш дириг амытаннар дуга­йында шупту чүвени билир кижи болуксай берген. Ынчалза-даа кандыг мергежилдиг кижи ол бүгүнү билир болурун билбес чораан. А ам болза «биолог» мергежил деп чоргаарал-биле чугаалап олурар. Бир дугаар класска өөрени бергеш-даа, чашкы шааның сонуургалы чиде бербээн, а харын-даа улам дам оттуп келген деп болур. Алдыгы класстан эгелээш, биология эртеминге кожуун чергелиг олимпиадаларга киришкеш, кезээде шаңналдыг черлерни ап турган. Биология эртеминиң башкызы Мариетта Ооржак Каринаның чашкы шааның сонуургалын улам күштелдирип, деткип чораан. Школа доозуп тургаш, өске мергежил шилиир дугайында бодал безин ооң бажынга турбаан. Тываның күрүне университединиң география факультединче дужаагаш, шылгалдаларны чедиишкинниг эртип алган.

Студент чылдарында чаңгыс курсчулары, эш-өөрү-биле келир үе дугайында чугаалашкан санында-ла, шилип алган мергежили сеткилинге улам кирип, аңаа ынаа күштелген. Ынчангаш шилип алган мергежили-биле ажылдааш, депшиириниң, «өзериниң» дугайында ол бо­даар апарган. Дуржулга кирери, мергежиири кижиниң бодунуң изиг күзелинден хамаар­жыр. Мергежилинге ынак болур болза, ынчан өзүлде турар деп, Карина санап чоруур.

– Тываның күрүне университединге бир дугаар курс­ка өөренип турувуста, улуг курсчуларның ук мөөрейге белеткенип, «Доозукчу курстарга келгеш, конкурска киржир силер, эки өөрениңер!» – деп чагып турганын дыка сактыр-дыр мен. Бис доозукчу угбаларывысты, акыларывысты аажок магадап, бичии адааргап-даа турдувус. «Олар бистиң факультеттиң мурнундан конкурска киржир. Оон ректорнуң балын база көөр дээш, дүрген-не доозукчу курска чеде берзе, конкурстуң киржикчизи апарган болзувусса, ынчан бирги курсчулар карааның оду хып, улуг идегел-биле бисче көөрлер ийик. Ынчан олар бо факультетче кирип алганынга чоргаарланырлар боор деп бодап турган бис — деп, Карина сактып чугаалаар.

Ам Карина Тываның күрүне университединиң «Тергиин доо­зукчу – 2022» мөөрейниң киржикчизи. Конкурстуң ийи дугаар чадазында шылгарааннарның аразында. Ооң ынчангы-ла изиг күзелиниң боттанып эгелээни ол.

Карина чүгле өөредилгеге эвес, а спортка болгаш уран чүүлге өске эштеринден дудак чок, а харын-даа тергиин ойнакчыларның бирээзи. Карина бодунуң болгаш шилип алган мергежилиниң, келир үеде ажыл-агыйынга өзүлдезиниң дугайында чугаалаарга, дыка-ла тура-соруктуг кыс-тыр деп көрдүм.

«Тываның сайзыралынга чүү четпейн турар деп бодаар силер?» — деп айтырыымга мынчаар харыылады: «Тываның сайзыралынга инфраструктура четпейн турар деп бодаар мен. Совет Эвилелиниң үезин үлегерге ап болур. Ынчан янзы-бүрү заводтар, комбинаттар, фермалар турган болгаш, чурт бодун боду хандыртынып турган. Ынчангаш чоннуң амыдыралы эки турган. Инфраструктура улгаткан тудум, ажылчын олуттар көвүдээр, ажыл чоктар деп эрге-байдалдыг улус турбас. Амгы үеде тыва специалистер соңгаар улуг хоорайларже, харын-даа мырыңай даштыкы чурттарже амыдырал дилеп чоруп турары хомуданчыг. Чамдык улус ажыл чогундан, а бир чамдыызы эвээш­ акша-шалыңга ажылдаксавайн чоруп туруп бергенин билир бис. Тывага инфраструктураны улгаттыргаш, чаңгыс ок-биле ийи койгунну адып ап болур бис. Бирээде, ажылчын олуттар көвүдээр. Ийиде, кем-херек үүлгедиишкиннери, арагалаашкын чавырлыр деп бодаар мен» — деп, Карина Доржу изиг күзелин илеретти.

Тываның күрүне универ­ситединиң студенти­лериниң аразында «Тергиин доозукчу – 2022» деп мөөрей бо хүннерде болуп турар. Ук мөөрейниң түңнелдери ам-даа үнмээн, интернетте социал четкилерде онлайн хевирге бадылаашкын чоруп турар. Тергииннерниң аразынче анаа кижи кире бербес болгай. Ынчангаш түңнелдер үнмээн-даа болза, мөөрейниң киржикчилериниң бирээзи Карина­ Доржуну силерге таныш­тырдывыс, эргим номчукчу.

Бо хүннерде университетте

Тываның күрүне университединде ниитизи-биле 9 фа­культет бар. Ынаар Кызылдың башкы институду, башкы колледжизи, 42 кафедра кирип турар. Оон ыңай бо өөредилге черинде дөрт ниити чуртталга бажыңы, сес номчулга залдыг улуг ном саңы, чеди спортчу зал, аграрлыг биостанция, өөредилге музейи, кадыкшылга төвү бар. Бо хүннерде университетте ниитизи-биле 6668 студент өөренип турар.

Чылдың-на ук өөредилге черлериниң аразынга «Тергиин доозукчу» деп мөөрейни университеттиң доозукчуларын ажылче хаара тудар төвү организастап эрттирип турар. Тергиин доозукчуларны тодарадыры, Тываның аңгы-аңгы албан-черлеринче ажылга тургузары – мөөрейниң кол сорулгазы.

Университеттиң эң шыырак доозукчулары мөөрейге киржип, боттарының кылып алганы төлевилелдерин комиссия мурнунга камгалаар. Эң-не тергиин ажылдар янзы-бүрү грантыларга киржир эргелиг болур.

Мөөрейниң бир дугаар чадазында доозукчуларның ду­жааган ажылдарын комиссия хынааш, шылгарааннарны шилээн. Анкеталарны, чогаадыкчы ажылдарының чыындызын, бодунуң дугайында чогаадыгларны конкурстуң киржикчилери дужааган.

Ийи дугаар чадаже 21 киржикчиниң 15-и эң бедик баллдар алгаш, эрте берген.

Ол дээрге Сайдаш Шир-оол, Дамырак Монгуш, Луиза Матазова, Чинчи Сади, Карина Доржу, Долчан Ооржак, Шеңне Монгуш, Ая Хамар-оол, Ай-Суу Монгуш, Сайдан Нынмыр, Кежикмаа Ондар, Буян Начын-оол, Татьяна Хепчи, Сайхо Ондар, Ай-Даш Сат олар-дыр. Бо хүннерде мөөрейниң ийи дугаар кезээ онлайн бадылаашкында чоруп турар.

Тиилекчилерни январь 25-те болур Ректор балынга шаңнаар.

Айдың ОНДАР белеткээн.

Чуруктарны маадырның архивинден алган.