Эрткен хонуктарда социал четкилерге Тываның ырак-узак кожууну Мөңгүн-Тайганың Мугур-Аксы суурунга электри чырыы үзүлген дугайында шимээн үнген. Дүвүренчиг медээ дыңналып келген хүнде ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг байдалды дораан хыналдага ап, ажылчын бөлүктү Мөңгүн-Тайгаже чоруткан. Ол-ла хүн Вконтакте-де бодунуң арнынга ол мынчаар бижээн:
– Дизель генераторлар, ылаңгыя ырак-узак кожууннарга, шак ышкаш ажылдаар ужурлуг. Мөңгүн-Тайга кожуунда дизель генераторлар үрелген болган. Одалга болгаш энергетика сайыды Роман Кажин-оолга баштаткан оперативтиг албаннарны ол дораан ынаар чедип көргеш, байдалды эдер даалга берген мен. Штаттан дашкаар мындыг байдалдарда удуртукчулар боттары чедип, чылдагааннарны илередип, катап база нарын байдалдар турбазы-биле бүгү хемчеглерни алыр ужурлуг. Ол ышкаш чырык хандырылгазының системазының ажылын шыңгыы хайгааралга тударын даастым. Шак ындыг нарын байдалдарны болдурбазы-биле, дизель генераторлар болгаш артык кезектер курлавырын тургузуп тур бис. Суурнуң бажыңнарынга чырыкты бо хүннерде берип эгелээр.
Шынап-ла, ол-хүн Чазак кежигүннеринден тургустунган ажылчын бөлүк Мугур-Аксы суурже үнүпкен. Олар эргижирээн дизель генераторну септээр артык кезектерни болгаш ийи 314 квт-ниң дизель генераторларын чедире берген. Февраль 13-те, улуг-хүнде, тургустунуп келген байдалды эдери-биле хемчеглерни демниг алган соонда, Мугур-Аксы суурнуң бажыңнарынче электри чырыын берген.
Мөңгүн-Тайга кожууннуң чагырыкчызы Людмила Ооржактан суурда электри чырыы үзүлгениниң кол чылдагаанын телефон дамчыштыр айтырган бис. Ол мынчаар харыылаан:
– Мугур-Аксы суурга февраль 12-ниң хүнүнде кежээ 20 шак 40 минута турда электри чырыы өшкен. Шуут бүдүн суур өшкен дээр болза, шын эвес апаар, ол хүн куду суурнуң чырыы өшпээн. Кол чылдагааны болза, 100 киловаттың эргижирээн дизель генераторун кожуптарга, угбайн барган. Даартазында, февраль 13-те, Кызылдан Чазак Даргазының даалгазы ёзугаар Роман Кажин-оолга баштаткан ажылчын бөлүк келген. Олар 315 квт-тиң моторларын болгаш үрелген генераторну септээр артык кезектерни эккеп бердилер. Кончуг шалыпкын демнежип тургаш, дизель генераторну септээш, ажылдадыптарга, чырык чок турган өрү суур болгаш ортаа суурнуң бажыңнарының 40 хуузунче электри чырыын берипкен. Улаштыр 200 квт-ниң генераторларын Чазактан келген даргаларның эккеп берген артык кезектерин салып тургаш, септээш, ажылдадыпкан соонда, суурнуң бажыңнарынче 100 хуу электри чырыы четкен. Бо хүнде, бо шакта Мөген-Бүрен болгаш Мугур-Аксы суурларда электри чырыы үзүктел чок дүн-хүн дивейн хып турар. Чазактан келген бөлүктүң эккеп бергени артык кезектери, шынап-ла, дыка дузалыг болду. А ийи моторну амдыызында кошпаан-даа болзувусса, дөмей-ле ажыглалче киирер апаар бис. Чүге дээрге дизель генераторларывыс, шынап-ла, эргижирээни кончуг” – деп, кожууннуң чагырыкчызы дыңнатты.
Бо удаада Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның ырак-узак черде чурттап турар чоннуң социал амыдыралынче улуг кичээнгейни салып турары илдең дээрзин мөңгүн-тайгажылар херек кырында көрген.
Кандыг-даа нарын байдал тургустунуп келзе, артык шуугаазынның орнунга, дүрген болгаш шалыпкын хемчеглерни алыры чугула дээрзин ылаптыг ажыл-херек бадыткап турар.
2019 чылдың октябрь айда Мөген-Бүренге 150 квт, Мугур-Аксынга 400 квт күштүг хүн херелинден энергия алыр станцияларны тургускан. Шак ол станциялар чайгы үеде, ылаңгыя аяс хүннерде дизель генераторларны солуп, суурларны чырык-биле хандырып турган. Чижээ, Мөген-Бүренге бир хүнде 800 литр солярканы дизель генератор чарыыр турган болза, хүн херелинден энергия алыр станцияның ачызында хүнде 280 литрни чарыыр апарган. Кышкы үеде хүн энергиязы эвээжей бээрге, колдуунда дизель генераторлар электри энергиязын берип турган. Ынчангаш оларның бирээзи үрелирге-ле, суурга электри чырыының үстү бээр чылдагааны ында. Мугур-Аксы суурда хүн херелинден энергия алыр станция биле дизель генераторларны ээлчештирип ажылдадыры-биле электрониказын ам-даа чедир ажылдап кылыры негеттинип турар.
Бистиң корр.