Бөгүн, август 21-де, субботада Кызыл хоорайда Улуг-Хемниң эриин дургаар, хемни кежир көвүрүгден Серебрянка профилакторийинге четкен чадаг-терге оруунга чарыш болур деп дыңнааш, аңаа киржир дээш, ийи дугуйлуг хөлгем мунупкаш, Аныяктар сесерлиинге халдып чеде бээримге, Россия тугунга тураскааткан чадаг-тергелиг улус аразынга чарыш даарта, август 22-де, улуг-хүнде болур болду.
Ам канчаар, бөгүн тренировка болур ыйнаан дээш, Улуг-Хемни өрү халдып чоктадым эвеспе. Азия төвүнүң дужунга халдып кээримге, ооң дуп дужунда, 6-7 чыл ээн турар чуртталга бажыңының тудуу элээн туттуна берген. Ында машина-техника даажы үнген, каңнаашкынның оду чайнап, бедик тудуг краны согаңнаан ажылдап турар боорга, ооң кыдыы-биле анаа-ла халдып эртип черле шыдавадым.
Кокайны холдары, буттары чемгерер дигени ышкаш, корреспондент кижини база ийи буду чемгерер чүве-дир эвеспе деп бодал-биле ол тудугга чедип, оон кыска репортажты силерге бараалгаттым, эргим номчукчулар.
Кызылдың Кызыл партизаннар кудумчузунуң 5 дугаар бажыңы боор адрестиг 8 каът чуртталга бажыңының таваан салгаш, демирден каркас өзээн салып үндүрүпкенинден бээр элээн үе эрте берген турган. Ол чедир тутпаан тудугну улуг байыр-наадым хүннеринде лозуң-плакаттар-биле дуглап-даа турган чүве.
Көскү черде каркас демирлери шагжая берген турар, кажан-чежен чедир тудар тудуг чүвел деп айтырыгны чондан каш-таа катап дыңнаан мен. Ынчангаш тудуг шимчеп, улаштыр туттунуп эгелээн боорга, ол дугайында медээни чонга чедирип, оон тырттырган чуруктарымны база салдым.
Тудуп дооскан соонда бо 8 каът чуртталга бажыңы найысылал Кызылды каастаар эң чараш болгаш амгы үениң негелделеринге дүгжүп турар оран-сава болур деп бодаар мен. Ону тудугже кирип олурда херимде азып каан чуруктан безин көрүп болур. Ол ышкаш бо оран-саваны амгы үениң эң мурнуку монолит-каркас технологиязы-биле тудуп турары болур.
Тудугжуларның чөпшээрели болгаш хайгааралы-биле чуртталга бажыңының тудуунче кирип, тудуп турар оран-саваның иштинден элээн каш чуруктарны телефонумга база тырттырып алдым.Чурук таварыштыр дамчыттынмас чүүл чүл дээрге, тудуп турар бажыңның каъды бедээн тудум, ында агаарның эки деп чүвезин магадап ханмаадым.
Хүннээрек талазы эвес-даа болза, хемче көрүнген соңгаларлыг квартираларның келир үеде ээлеринге артык сеткил чок адааргап-таа, Азия төвү, Улуг-Хем, Дөгээ даа көстүп кээр чурумалдардан база мага ханып, маңаа чурттаар чаңгыс чер-чурттугларывыс дээш өөрдүм-даа. Чоокта чаа болуп эрткен бут-бөмбүүнге делегей чемпионадын сактып, чамдык квартираларга футбол-даа хостуг ойнап болур чүве эвеспе деп база бодадым…
Тудугну «Проект-конструктор бюрозу» КХЭ чорудуп турар, ооң прорабы Д.В. Дюбанов-биле бичии-ле черден каржы берген болдум.
Алыс эртем-билии башкы-даа болза, сөөлгү 10 чыл ажыр тудугжу апарган, ам хоочун тудугжу деп-даа болур, хар-назын талазы-биле мээң чажыдым боор Саая Николай Мөңгеевич бригадазының оолдарынга дүштеки чемин белеткеп берип олура, тудуг дугайында болгаш кады ажылдап турар эштериниң чамдыызы-биле таныштырды.
Шолбан Дулей-оолга удурткан бо тудуг бригадазы, Ыдыктыг 14-кү Далай-лама башкының айтып, айызап берген черинге Тываның эң кол болгаш улуг боор хүрээзиниң ниити тудуг ажылдарын кылып дооскаш, мында апрель айдан эгелеп ажылдай берген болду. Ону билип алгаш, хүрээ туткан буянныг холдарлыг тудугжуларның туткан оран-савазынга чурттаар база аас-кежик-тир деп база бодадым.
Бригадир Шолбан Маадыр-оолович чугаакыр эвес-даа болза,билдилиг удуртукчу деп билдим.
Николай Мөңгеевич-биле чугаалажып орар аравыста, чаа кылган бетон сөөрткен миксер-машина халдып келди. Ооң чолаачызы Чаян Самбу бетонну бүдүрүлгениң бодунуң баазазында бетон заводундан эккелген болду.
Суббота дыштаныр хүн-даа болза, чүгле бо тудугда эвес, бүдүрүлге баазазында бетон заводунда база улус ажылдап турар-дыр деп билип ап, ажылдай бергенде база кымдан-даа дудак чок ажылдаар улус-тур бис ийин тывалар деп чоргаарландым-даа.
Шаанда, аныямда, Чаа Шагаан-Арыгның тудугларынга база ажылдап чораан болгаш, чүгле электромонтаж ажылдарын эвес, ниити тудуг ажылдарын канчаар кылырын, ооң шынарын база ылгап билир апарган турган мен. Ам бо тудугда ажылдап турар тыва эрлерниң ажылдап турарын көөрүмге,Чаа Шагаан-Арыгны тудуп турган «химиктерден» каш-даа катап дээре, ажылы дыка шынарлыг-дыр деп көрдүм.
Чаянның эккелген бетонун хүлээп ап турган каңнакчы Орлан Сааяның ажылчын хевиниң артында «ХҮРЭЭ» деп каанын база онзазындым. База бир каңнакчы Саян Ооржакты чурукка тырттырып аар дээш, ажылындан чардыктырыпкаш, буруузунуп, бригаданың өске кежигүннерин чурукка тырттырып аарындан безин эпчоксундум.
8 каът бажың ийи лифтилиг болур: бирээзинге чүък база көдүрүп-бадырып болур, а өскезинге чүгле кижилер сөөртүр. Квартиралар каш өрээлдиг боор деп айтырарымга, тудугжулар-даа, бригадир-даа амдыызында харыылап шыдавас улус болду. Чүге дээрге ол квартираның ээзинден хамааржыр, аңаа каш өрээл херек-тир, ол хире кылдыр өрээлдеп бээр бис дидилер. Москва болгаш өске-даа улуг хоорайларда оран-саваны шагда-ла ынчаар тудуп эгелээн болгай.
Тудуу шуудап бар чыдар Кызыл хоорайның Кызыл партизаннар кудумчузунда 5 дугаар бажыңның тудуун доозуптарга кандыг болурун ооң макет-чуруундан көөрүмге, ол оран-сава найысылалды ылап-лаа каастаар бажың боору чугаажок.
Тыва Республиканың Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгның, ТР-ниң чазааның чурттаар оран-сава тудуун бүгү тала-биле күштелдирер, олче республиканың тудуг организацияларының, хууда инвесторларның арга-шинээн база мөөңнээр дээн күжениишкиннери үре-түңнелдиг болуп турары бо тудугдан база көстүп турар-дыр деп түңнээр-дир мен.
МЕРГЕН АНАЙ-ООЛ, «ШЫН» солуннуң корреспондентизи.
Чуруктар авторнуу.