Губернатор төлевилели
Бо төлевилелди боттандырып эгелээрде, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерже кол кичээнгейни углаан турган. Чүге дизе хөй ажы-төлдүг өг-бүлениң бир уруу дээди өөредилге черинге тускай мергежилди чедип алыр болза, өске кады төрээннерин бут кырынга тургусчуп, төрээн чериниң сайзыралынга үлүүн киирип чоруй баар деп санааны ол. Ынчангаш 2014 чылда «Өг-бүле бүрүзүнге дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелди республикага эгелеп, ону амыдыралга боттандырарының арга-хевирлерин ажылдап кылыр даалганы республиканың Өөредилге яамызынга ТР-ниң ынчангы Баштыңы берген турган.
Бо төлевилелдиң боттаныышкынының дугайында Тыва Республиканың күрүнениң бюджеттиг өөредилге албанының немелде өөредилге чери "Республиканың профессионалдыг өөредилге төвүнүң" даргазының оралакчызы Чодураа Куулар-биле чугаалаштым:
– Бо үениң дургузунда губернатор төлевилелиниң негелделери чаарттынып, өскерилгелерни киирген. Ооң мурнунда төлевилелге школаның чүгле доозукчу класстар өөреникчилерин киириштирер турган болза, 2018 чылдан эгелеп төлевилел киржикчилериниң бөлүүн улгаттырып, ынаар школа назыны четпээн болгаш эге школа өөреникчилерин хаара туткан. Губернатор төлевилелиниң боттаныышкыны-биле чүгле дужаап киреринге тускай белеткелди эвес, а өөредилге чылдарында социал үделгелиг деткимчени көргүзүп турар апарган.
Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерден өөреникчилерге, школа назыны четпээннерге, ортумак тускай өөредилге чериниң болгаш дээди өөредилге чериниң студентилеринге социал угланыышкынныг дузаны көргүзүп турар.
Ук төлевилелге киржирде, чогуур документилерни күзүн дужаар. Көдээ школаларда кайы өг-бүлениң, кайы уруу киржип болурун колдуунда башкылары билир боор. Ынчангаш башкылар баш удур-ла социал байдалын болгаш уругнуң өөредилгезинче кичээнгейни салып тургаш киириштирер.
Төлевилел эгелээнден бээр элээн каш чыл эртсе-даа, ажылын ам-даа уламчылавышаан. Төлевилелде киржип турар уруглар материалдыг дузаны чогуур өй-шаанда ап турар. Дээди өөредилге черин дооскаш, ажылга тургустунуп алырынга чедир хайгаараар бис. Өөредилгезин дооскаш, мергежилиниң аайы-биле аңгы-аңгы адырларда ажылдап чоруур уруглар хөй. Яамыларда-даа, школаларда-даа, техникумнарда-даа ажылдап турарлары бар – дээш, Чодураа Куулар элээн каш уругларны санап адады.
Оларның бирээзи Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Сеп суурда техникумда башкылап чоруур Сайыраана Дондуп-биле чугаалаштым.
– Өвүр кожууннуң Чаа-Суур ортумак школазын 2014 чылда дооскаш, Тываның күрүне университединиң көдээ ажыл-агый факультединиң технология салбырын доостум. Өг-бүлевисте 3 кады төрээнниң эң улуу мен. Ортунувус мээң ажылдап турарым техникумда 2 дугаар курсту, а хеймеривис бо чылын 7-ги классты доостулар. Авам кадыының аайы-биле инвалид, а ачам ажыл чок. Өөренип турган үемде социалдыг, материалдыг төлевирлерни болгаш «4», «5» демдектерге өөренгени дээш, хөй-ниитижи дээш стипендияларны ап турдум. Студент кижиге күрүнениң деткимче акшаларын алырга, дыка эки чорду. Амгы үеде Сарыг-Септе өг-бүлелиг, 3 ажы-төлдүг ажылдап, амыдырап, чурттап чор мен – деп чугаалады.
Оон ыңай Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалыктың 1 дугаар школазының доозукчузу Айрана Иргит-биле база харылзаштым.
– 2015 чылда школаны дооскаш, Тываның күрүне университединче дужаарымга, баллдарым четпейн барган. Ынчангаш Кызылдың башкы колледжиниң эге класстар салбырынче киргеш, доозуп алдым. Колледжти доозуп турумда, башкыларым мени «Өг-бүле бүрүзүнге дээди эртемниг уруг» деп төлевилелче кииргеш, Алтайның күрүнениң башкы университединче өөренир кылдыр сүмелеп чоруткан. Амгы үеде ук университетте 1 дугаар курста өөренип турар мен. Дөрт кады төрээнниң эң хеймери мен. Акыларым, угбаларымда дээди эртемниг кижи чок турган. Ачавыс бистиң аравыста чок. Бичии турувуста-ла "бурганнай" берген. Ававыс бисти чааскаан азырап, кижизиткен. Ававыс ам 62 харлыг. Ол 3 дугаар бөлүктүң инвалиди. Университетче дужаап кирип алгаш, 20 муң рубль акша деткимчени күрүнеден алдым. Сессияларымны эки хаап алдым. Стипендияларым каттышкаш ниитизи-биле 12 муң рубль чеде бээр чорду. Ооң кырындан азырадыкчызын чидирген деп акшаны база ап турар мен.
Бичиимден тура-ла черле башкы болуксаар чораан мен. Эге класстарга башкым Антонина Реповна Саая турган. Башкымның кичээлдерин улуг сонуургал-биле дыңнаар чордум. Кичээлдер соонда бажыңга келгеш, ойнаарактарымны чыскаап алгаш, башкымны өттүнүп кириптер турдум. Башкымның хол-будун канчаар шимчедиринден эгелээш, дыка дөмей кылдыр өттүнер чораан мен. Ынчан-на башкы болур күзел меңээ төрүттүнген. Мээң чашкы шаамда күзелимниң боттанырынга «Өг-бүле бүрүзүнге дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилели улуг деткимче, дуза болду – деп, 1-ги курсчу Айрана өөрээн сеткилин илеретти.
«Өг-бүле бүрүзүнге дээди эртемниг уруг» губернатор төлевилелиниң боттаныышкыны эки үре-түңнелдерлиг дээрзин амыдырал ам-даа бадыткаар деп бүзүрээр-дир мен. Чүге дээрге чылдан чылче дээди эртемниг уругларның саны улам көвүдеп, өг-бүле бүрүзүнге чаңгыс эвес, а каш-даа дээди эртемниг уруг бар апаар дээрзинге идегедим.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны маадырларның архивинден алган.
#ТР_ниңөөредилгеболгашэртемяамызы #Губернатортөлевилели
#Өг_бүлебүрүзүнгедээдиэртемнигуруг #Өөредилге #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews