Садчыларга булуң
Кандыг ийик, эртенги шакта чымчак салгын, сериин агаар частың оттуп келгенин сагындырып келирге, арга-арыгның куштары, бора-хөкпештер мыжырткайнып-ла эгелээр. А ол үеде дачалыг, огород, садтыг кижилерниң сагыжы дөстүнмейн баар. Удаваанда частың башкы чечектери саглаш кыннып, черниң өңүн хевир киирип, каастай бээрге, каракка өөрүнчүг. Бо хүннерде огород, сад, часкы ажылдарга чымыштыг белеткел эгелээн. Амдыызында хостуг үе барда, белеткел ажылдарының дугайында чугааны кылып, арга-дуржулгалыг садчыларны дыңнаксап тур бис!
Кыштың соок тыныжы шуут читпээн, ынчалза-даа чамдык кижилер аар-саар ажылдарны дачазында чорудуп эгелээн: ажылдаар эт-херекселдерни ончалап, четчелеп, үрезиннерни олуртуп, тудуг материалдары садып ап, черле чүнү кылбас дээр. Амгы үеде ажыл-ишчи кижилерниң хөй кезии дача ажылынче хайгааралды угландыра берген. Эки дүжүт алыр дизе, күженир апаар. Чимистиг ыяштарның артык будуктарын кезер, бир чугула ажыл ол. Курт-кымыскаяктан камгалап, ыяштың адаан чугайлаар, ону улус боттарыныы-биле кылып турар, чамдыктары күзүн, өскелери чазын. Дачага ажылдаар дериг-херексел эптиг болгаш чиик болза эки. Үрезиннерни шилип, белеткеп алыры – езулуг уран арга, а дуржулгазы улуг огородчулар безин, чамдык таварылгада будалып болур. Чылдың-на ол-ла частырыгларны катаптап турар чадавас силер, хынамчада хорамча чок деп тыва улустуң мерген угаадыын утпаңар.
Өзүмнерни болгаш чечектерни супермаркет азы чечектер садыында чараштааштың садып турар. Ону садчылар күзелдии-биле алыр, хайлыг, ындыг өзүмнерни канчаар, кажан, кайы үеде олуртурун эки билбес бис. Агрономнарның дузазы, сүмези бо таварылгада чугула. Чаңгыс чижек: эрткен чылын база бурунгу чылын ийи удаа Абакандан азы Минусинк хоорайлардан тарылга үезинде кончуг эки өзүмнерни базаарга эккеп сада берген (яблонья, слива) өзүмнерин саткаш, садыгжының сүмелээни-биле олуртуп алган мен. А, хупура… оон чүү-даа үнмээн. Ол таварылга чүгле меңээ база эвес, бир таныырым кижи база хомудап чугаалаан. Шилилгевис багай болган бе, азы доңган-үжээн өзүм ирги бе?...Эрткен чазын соок час болган, үезинде чечектелип турган вишня безин орта үнмейн, арадан доңуп калган чүве. Өзүмнерни кадык, шыырак кылдыр өстүрүп, ажаап, карактаары огородчуга улуг ажыл.
Амгы үеде огород тарып билбес кижи кайдал? – деп чемелексээр кижилер бар. Ол шын эвес. Ылаңгыя көдээ черлерде аныяк өг-бүлелерни өөредип, оларга арга-сүмевис бээр ужурлуг бис. Черни чемишчидип алыры эң кол дээрзин дуржулгазы улуг огородчу сүмелээн. Амгы үеде огород, садчыларга, чер ажылы болбаазырадып турар кижилерге ажыктыг сүмелерни социал четкилерде хөйү-биле бижип турар. Ынчалза-даа чаңгыс чер-чурттугларывыстың огород, садчыларның арга-дуржулгазы биске эң-не үнелиг. Тываның агаар-бойдузунга тааржыр эң дүжүткүр, соокка шыдамык өзүмнерни олуртуп алырынга көдээ ажыл-агыйның специалистери – селекционерлерни редакцияже чалап, бо чугааны уламчылаар бис. Бок үнүштер-биле демисежири дыка берге, ону болдурбас дизе, кандыг хемчеглер алза экил? Аныяк огородчуларга арга-сүмеңер чүл, редакцияже бижиңер, өңнүктер!
Лидия Иргит. #Шын