Тывада Бүгү-делегей чергелиг АрМИ-2021 конкурстуң “Шериг ралли” болгаш «Аъттыг шериг» этаптарынга маргылдаалар кидин түлүк чоруп турар. Өске чылдарда бо маргылдааның киржикчилериниң аразынга чаңгыс-даа кыс киржикчи эскербээн мен. А бо чылын май 22-де Кызылга болган байырлыг ажыдыышкынга чыскаалып эрткен шериглер аразында херээжен солдаттың дидим марштап чоруурун, бодунга бүзүрелдиин көргеш, сонуургап-даа эвес, харын-даа чарашсындым. Ол аразында ужуражып, каш айтырыг салыр аргалыг болдум.
Екатерина Николаевна Починская – Рязаньның В.Ф. Маргелов аттыг дээди агаар-десант училищезиниң хууда кезээнде аът мунарынга өөредир тренер-инструктор, гвардияның биче сержантызы, «Аъттыг шериг марафонунуң» киржикчизи.
– Шериг албан-хүлээлгелиг эр кижилерден дудак чок шылгараңгай ажылдап чоруур херээженнер хөй эвес-даа болза, бар. А силерге шериг хепти кедеринче кандыг чылдагаан албадапкан ирги?
– Мен бодум Воронежтен мен. Бичиимден тура аъттар аразынга өскен болгаш, оларның аажы-чаңын эки билир мен. Өг-бүлелерге дөстүнмес, тенек (гиперактивный) уруглар тургулаар. Мен шак ындыг болурумга, авам мени аъттарже сонуургалды оттуруп, төктүп турар энергиямны шын ажыглаар кылдыр кижизиткени улуг рольду ойнаан. Чүл дизе биске ынчан спортчу аът комплекизи тудупкан. Аңаа 60 аътты эккээрге, авамны эдерип хүннүң-не ынаар баар турдум. Чоорту аът мунукчуларын өөредир тренер деп мергежилди колледжке чедип алдым. Ол аайым-биле курсантыларга аът мунарынга тренер болуп ажылдааш, улаштыр бодум шериг албанынче ажылдап кирген мен. Бодумнуң арга-дуржулгам үлешпишаан, сонуургалым аайы-биле ажылдап чоруурум меңээ өөрүнчүг. Шериг болурунда берге чүү-даа чок.
– Өг-бүлеңерде чеже кижи силер?
– Мен авамның ийи дугаар уруу мен. Улуг угбам 30 харлыг. Аравыс сес хар. Ада-ием мен бичии турумда, ийи аңгы амыдыралдыг болу берген. Мынчаар-ла өскен мен.
– Чамдык эр улус аразында аът мунуп билбес улус база тургулаар. Силерге бо маргылдаага киржири дөмей-ле нарын боор аа?
– Черле белен чүве турбас. Бодум Тывада ийи дугаар кээп тур мен. Эрткен чылын шак мындыг «Аъттыг-шериг марафонунга» шииткекчи болуп киржип турдум. Бо чылын киржикчи кылдыр бодумну шенээрим ол. Ниитизи-биле даглыг регион болгаш, маршрут база белен эвес дээрзин көрген мен.
– Ынчаарга бо удаада силерге чиик болур ышкажыл, маршруттуң кандыызын база билир-дир силер.
– Ынча дээри арай-ла элек. Бо удаада маршрут көңгүс өске. Чүгле аъттыг халдып эртеринде эвес, ында янзы-бүрү онаалгаларны, шаптараазыннарны шын күүседиринден кол хамааржыр. Тиилелгени чедип алыр дизе, кызар апаар. Силерниң чуртуңарның бойдузун магадаар чордум. Агаары арыг. Бодум аян-чорук кылып, черлер кезииринге ынак болгаш, арыг бойдуска чоруксаар мен.
– Аъттар боттарыңарныы бе?
– Баш бурунгаар дугуржулга ёзугаар аъттарны моон алыр болган. Бис май 15-те Тывага чедип келгеш, оларны боттарывыска чаңчыктырып, чаажыктырып алдывыс. Ийе, эгезинде Тываның аъттары бисти хүлээп албайн турдулар. Чоорту өөрени бердилер. Кандыг-даа чаңы багай аътты чаажыктырып ап болур. Чүгле ээзинден хамааржыр. Мал дээрге мал-ла болгай. Ындыг-даа болза аът кижиниң аажызын кончуг эки билип кааптар, кончуг угаанныг мал.
– Шериг кыстың ажыл хүнү чүден эгелээр ирги?
– Рязаньга болза, оттуп келгеш, машинам ажылдаткаш, полигонче хаптар мен. Ол хоорайдан 70 километр ыракта турар. Полигонга чыскаал, оон удуртулганың даалгаларын күүседир, хүнзедир аъттар-биле ажылдаар, аныяк курсантыларны аът мунарынга өөредир.
– Хөй эр улус аразында ажылдап турар аныяк кыстың эр кижи дугайында бодалы, идеалы кандыгыл?
– Меңээ бо айтырыгга харыылаары, шыны херек, нарын-дыр. Чүге дизе бодум база «пацанка» болгаш бодумдан күштүг эр кижини тып алыры нарын дээрзин эскерип эгелээн мен. Ийе, хөй эр улус аразынга ажылдап тургаш, оларның аажы-чаңын чоорту кижи өттүне бээр, эрзиг апаар дээрим ол. Ындыг-даа болза эр кижи шынчы, бүзүрелдиг, кыс кижини кезээде камгалап, карактаар, эр сөзүнге ээ болур ужурлуг деп санаар мен.
– Агаар-десант шерииниң хевин кеткен болганыңарда, парашюттуг шураашкыннарга киришкен боор силер, чеже катап шурадыңар?
– Дөрт удаа шураан мен. Чаа-ла ийи чыл шериг албанын эрттирип турар болганымда, ол чүгле эгези деп бодап тур мен.
– Бүгү назыныңарда шериг албан-хүлээлгелиг болуксавайн тур боор силер аа?
– Чүге болбас боор. Пенсияже үнгүжеге чедир ажылдаар бодап тур мен.
– А херээжен кижиниң хууда аас-кежии?
– Ону канчап уттур боор. Ийе. Ава болуксаан күзелимни аткаарладып алган мен. Оода чеди чыл эртсин. Амдыызында бодум хостуг болуксап чоруур мен. Чеже-даа шериг хүлээлгелиг болзумза, аныяк кыс кижиниң кылыксаар чүүлдеринче үе тып алыры меңээ берге эвес.
– Силер ышкаш Тываның «пацанкаларынга» чүнү күзеп чугаалаксаар-дыр силер?
– Аажы-чаңы эр улус ышкаш, турамык, чиктиг уруглар кайда-даа бар. Оларның хөй кезиин ниитилел шын эвес билип турары хомуданчыг. Олар алдынып чорууру, кылажы, кеткен хевинден эгелээш эр улуска дөмей. Чамдыктары арага-дары, наркотиктерже база сундулаар, шош-содаага ынак-даа боор. Бир эвес аътка сонуургалын оттуруп, оларны хүннүң-не ажаап-карактап, арыг-агаарга агаарлап турар болза, оон артык адреналин, наркотик чок дээрзин чугаалаксаар-дыр мен. Шенеп көрүңер даан, аътка кайы хире ынак болур сен, ол оон хөйнү сеңээ бээр.
Карина МОНГУШ чугаалашкан.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
#Шеригралли_2021 #АрМи_2021 #Аъттыгшеригмарафон #Екатеринапочинская #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Tuvanews