«Шынның почтазындан»
Шериг хүлээлгезин эрттирген соонда, «солдат — кезээде солдат» дээр болгай. Чүге дизе шеригден халашкан соонда, шериг кижини, херек апаар дээш курлавырже үндүрер. Ынчалза-даа 50 харга чедир халашкан солдат шериг хүлээлгелиг. Солдат кижи шериг хүлээлгезин эрттирип тургаш, Төрээн чуртун камгалаарын, чонунга бараан болур даңгыраан бээр. Ол даңгыраанга кезээде бердинген турар. Ынчангаш Россияга чылдың-на февраль 23-те Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнүн эрттирип турар.
Бо байырлалдың маадырлары колдуунда-ла шериг-албан ажылдакчылары. Ынчалза-даа чаңчыл-биле алыр болза, бо хүннү езулуг-ла эр улустуң – Ада-чурттуң камгалакчыларының байырлалы деп болур. Февраль 23-түң байырлалы 1991 чылда ССРЭ-ниң дүшкениниң соонда, Ада-чурт камгалакчыларының хүнү кылдыр эде адаттынган болгай. ССРЭ үезинде февраль 23-тү Совет Шеригниң болгаш Шериг-далай флодунуң хүнү кылдыр байырлап эрттирип турган. Ол төөгүлүг хүннүң ужуру ам-даа бар болгаш чон чылдың-на демдеглеп эрттирип турар. Бодунуң төөгүзүн сактып, база Төрээн чуртунга патриоттар болуп турганын, кижи бүрүзүнге байырлал кол ужур уткалыг турган. Ынчангаш «Солдат – кезээде солдат» дээни-даа шын боор.
Ындыгларның бирээзинге Бай-Хаак суурда чурттап турар Дмитрий Викторович Оюн база хамааржыр. 1993 чылда Межегей ортумак школазын дооскаш, 1994-1996 чылдарда шериг хүлээлгезин Чукоткага эрттирген. Шеригден халашкан соонда, берген даңгыраан уламчылап, Төрээн чуртунга база чонунга бараан болур даңгыраан ИХК-ге берип, Таңды кожууннуң иштики херектер килдизинге чолаачылап, орук шимчээшкининиң айыыл чок чурумунуң күрүне инспекциязынга инспекторлап, Тожу кожууннуң ИХК-ниң даргазының хамаатыларның амыр-дыжы болгаш хөй-ниитиниң корум-чурумун камгалаар оралакчызы ажылга тургаш, хүндүлүг дыштанылгаже үнген.
Бодунуң кызымаккай чоруу-биле ИХК-ге ажылдап чорааш, 2002-2007 чылдарда Россияның ИХЯ-ның Сибирьде юридиктиг институдун дооскаш, юрист эртемни чедип алган.
Ол хүндүлүг дыштанылгада орза-даа, анаа черле олурбас, кылбас-тутпас чүвези чок, чонунга бараан болурун уламчылап чоруур. Ооң чурттап олурар бажыңынга кандыг-даа улус дуза дилеп келгилээр. Ылаңгыя машиназы үрелген чолаачылар чай, кыш дивес бо-ла машиназын кылдыртып кээрлер. Чурт иштиниң болгаш даштыкы марканың машиналарын кылып кааптар. Машина-техника кылыр тускай бажың чокта, изиг чайын, кыжын соокта бажыңының хериминиң иштинде тургузуп алган, улустуң үрелген машиназын үр-даа эвес кылгаш, хүлээткен турар. Дмитрий Оюннуң кызымаан, шыдамыын, кежээзин көргеш, кижи кайгаар. Машиназын кылдырткан улус чүгле кожуундан кээр эвес, Кызыл хоорайдан безин көргүстүрүп, кылдыртып келгилээрлер. Ооң машина-техниканы эки кылыры чонга тарай бергени ол бооп турар. Ынчангаш улус ооң бажыңынга кээри үзүлбес.
Дмитрий Викторович чүгле машина кылыр эвес, «алдын холдуг» кижи дээр болза, чазыг чок. Тудугжу, чазаныр, бызаңчы, каңнакчы, сантехник, электрик, компьютерлерни база сайгарып билир, кылбас-тутпас чүвези чок. Ол өг-бүлезинде хүндүткелдиг ада.
Өөнүң ишти Сайзана Владимировна дээди эртемниг башкы, Бай-Хаак школазында эге класстар башкызы. Кады чурттап орар эжиниң быжыг чөленгиижи, эптиг найыралдыг, үш ажы-төлүн азырап, эртем-билигге чедирип алырын кызып чоруурлар. Улуг уруу Чайзат Новосибирск хоорайның эмчи колледжин дооскаш, ол-ла хоорайның эмнелгезинде ажылдап чоруур, Аңгыраазы 8 класста, оглу Новосибирск хоорайда 7 класста өөренип турар.
Дмитрий Оюн-биле кожа чурттап чоруур Мирон Федорович Оюн 1999 чылда Бай-Хаак школазын дооскаш, Кызылдың көдээ ажыл-агый техникумунче кирип алгаш, 2003 чылда фельдшер мал эмчизиниң эртемин чедип алган. 2005-2006 чылдарда Камчаткага Россияның Кызыл туктуг ФСБ-ниң кызыгаар шерииниң Джержинский аттыг эрик кыдыын камгалаар таңныыл кораблинге шериг хүлээлгезин эрттирген. Чаңгыс корабльге дуңмазы-биле кады шериг хүлээлгезин эрттиргени солун. Кады төрээн алышкыларга ховар дээн болуушкун. Дуңмазы ам-даа керээ езугаар шериг хүлээлгезин уламчылап артып калган. Мирон Оюн 2006-2008 чылдарда Камчатка крайга шак-ла ындыг корабльга керээ езугаар шериг хүлээлгезин база эрттирген. 2011-2013 чылдарда Таңды кожуун чагыргазынга ЕДДС-ке диспетчерлеп ажылдаан, ол-ла ажылдың үндезилекчилериниң бирээзи. Амгы үеде «Межегейуголь» КХН-де ажылдап турар. Мирон Федорович база эжи Дмитрий Оюндан чыда калбас, кылбас-тутпас чүвези чок «алдын холдуг». Өөнүң ишти Алдынай Олеговна дээди эртемниг башкы, Бай-Хаак школазында башкылап турар. Кады чурттап орар эжиниң база быжыг чөленгиижи. Ийи ажы-төлдүг.
Шак ынчалдыр Дмитрий Викторович биле Мирон Федорович кожа чыдар девискээрлиг черлер Чукотка биле Камчаткага шериг хүлээлгелерин эрттиргеннер. Амгы үеде база чаңгыс кудумчуда кожа бажыңнарда чурттап орар, уругларының авалары база башкылар, ук-төөгүзү база чаңгыс Хемчик кожуундан. Оларның амыдырал-чуртталгазында дөмейлешкек барымдаалар бар бооп турар. Ийи эжишки бот-боттарынга дузалажып чүнү-даа кылырлар. Бажыңнарында изиг, соок сугну-даа киирип алган.
Дмитрий Викторович биле Мирон Федорович кожаларның база бир онзагай чүүлү — арагага сундулуг эвезинде. Оларның арага ижип алгаш, кудумчуга кылаштажып чораанын черле көрбедим.
Бо ийи аныяк өг-бүле амыдырал-чуртталгаже кызып чорууру өөрүнчүг. Ада-чурттун камгалаар хүлээлгезин ак сеткилдиг, төлептии-биле эрттирген дуңмаларымга база эр хиндиктиг чонувуска байыр чедирип олур мен.
Сергей ОЮН.
Таңды кожуун.