Амыдыралдың берге байдалындан үнеринге күрүне дузалаар ужурлуг дээрзин Владимир Путин 2019 чылда Федералдыг Хуралга айыткалынга чарлап чугаалаан. Социал керээ – ядыы, чединмес чорук-биле демисежиринге эң-не чедимчелиг хемчег болур. Ооң тайылбырлааны-биле алырга, социал керээ бүгү делегейде кончуг чедиишкинниг арга болуп турар.
Тываның чер бүрүзүнде социал керээни боттандырып эгелээн. Эрзин кожууннуң чурттакчызы Мөнге-Чечек Самбуу ийи оглу-биле чааскаан артып калгаш, сула салдынмаан. Төрээн Бай-Даг суурунуң социал ажылдакчылары-биле сүмелешкеш, «Социал керээ» деп күрүне программазынга киржир деп шиитпирлеп алган.
Мөңге-Чечек Алексеевнаның арга-дуржулгазын амыдыралдың берге байдалындан үнериниң эки үлегери деп адап болур. Чаңгыс кижиге бир айда амыдыраар акшазының көрдүнген хемчээлинден безин оранчок эвээш акша ап турган херээжен кижиниң амыдыралы, 2020 чылдың чазынында социал керээ чарып алганының соонда, өскерилген. Эрзин кожууннуң өг-бүлеге олдгаш битчии уругларга социал деткимче төвү, Бай-Даг суму чагыргазы-биле ол үш талалыг социал керээни чарып алган. Сумунуң чурттакчызы социал керээ ёзугаар алган акша-хөреңгизи-биле бажыңын бүрүнү-биле сетпээн: печказын, электри проводтарын, бажың крышазының шиферинден бээр чаартып солаан. Соок кышка белеткенип, одаар ыяшты, хөмүр-дашты база садып алган. Ам бажыңының коридорун болгаш херимин септеп кылыр деп турар. Бажыңынга херектиг эт-септи: электирлиг плитаны, холодильникти, идик-хеп шкавын база садып алганнар. Ооң школачы оолдары аажок өөрээн. Социал керээ-биле күрүнениң берген деткимче акша-хөреңгизин канчаар чарыгдаанының дугайында отчеду белен.
Кижи төрүттүнген черинге ажык-дузалыг болур дижири дег, Мөңге-Чечек Алексеевнаның өскен-төрээн Бай-Даг суурунга ажылдаар чери чайгаар бүде берген. Ол Таңды кожууннуң Балгазын суурда училищеге повар-кондитер мергежилди өөренип алгаш, суму чагыргазының шериг столунга аъш-чем кылып ажылдап турган. Кезек үеде ажылдавайн барган. Социал керээ – ооң амыдыралынга чаа орукту ажыдып берген ышкаш болган. Сентябрь айда шупту школаларда өөреникчилерни изиг чем-биле хандырып эгелээрге, ол школаның поварының дузулакчызы болуп ажылдай берген.
«Социал керээ шынап-ла эвээш орулгалыг өг-бүлелерге ёзулуг «камгалаар дээрбек-тир. Ооң кол сорулгазы акша-хөреңги чедишпес берге байдалындан үнер арганы тургузуп бергеш, келир үеде амыдыралынга ындыг чүүлдүң болу бээрин болдурбас дээш кызары» - деп, Аида Ломбу, Бай-Даг сумузунуң чагырга даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы демдеглээн.
- Мындыг дуза кижилерниң чүгле саң-хоо, акша-хөреңги талазы-биле бергедээшкиннерин шиитпирлээринге дузалажыр эвес, а бодунуң эртем-билии, ажыл-ишчи, чогаадыкчы чоруун ажыглавышаан, амыдыралга идепкейлиг туружун көргүзеринге идиг берип чоруур – деп, Амур Увангур, Тываның күш-ажыл болгаш социал политика сайдының хүлээлгезиниң түр үеде күүседикчизи санап турар.
Раля Кама.