Чамдык кижилер хамчыктыг аарыгга удур тарылгадан коргуп турар. Оон сестип корткан бичии-даа херээ чок, харын-даа эмнээр шынарлыг. Ооң шынарының дугайында сеткүүлден номчаан мен.
Тарыдыпкан соонда вакцина ол кижиниң күштүг аарып чоруур черлеринге барып дээр. Ол аарыгларның микробтарын узуткап, демисежип эгелээр. А ынчан тарылга алган кижиниң эъди изип, бичии шаг чокталып, кезек аарыксаар.
Кажан вакцина аарыгның микробтарын чип каапкан соонда, кижиниң байдалы чиигеп, кедергей эки апаар. Бир эвес хоочураан, улуг аарыг чок кижи тарыдар болза, чүзү-даа билдинмес, чиик эртер.
Мен бирги тарылганы алдым, чүү-даа билдинмес, харын-даа сергеп, чиигей берген ышкаш-дыр мен.
Боданып олурарымга, бичии аарып чораан, хоочураан черлеримни вакцина эмнеп дузалаан хевирлиг. Бодумнуң назы-харым улуг. Кижиниң кадыы бодундан хамааржыр, үргүлчү шимчээшкинде мен: аңнап, балыктаар, чадаг аян-чорук кылыр, Дөгээ даанче неделяда ийи катап маңнап үнүп турар мен. Ону “Тува-24” телеканал тырттыргаш, чуруун инстаграм интернетте салган чүве.
Халдавырлыг бо багай аарыгдан аарывас деп бодаар болза, хамчыктан былдап, хөй чыылган чондан хоорук чоруп, масканы кедип, арыг агаар тынып, тайга-таскыл кырынга чоруур болза эки.
База бир чугула чүүл – аарыгга удур камгалал күжү (иммунитет) кошкак эвес болуру. Камгалал күштүң үнер дөзү – чип турар чемивисте. Бо берге үеде семис инек, хой эъдиниң өртээнге (килде 300-450 рубль) чонувус күш четпейн турар. Чамдык улусту көөрге “доширактап”-ла турар. Бичии акша-көпеекти чээлилер алгаш баар, ам канчаар боор.
Ынчаар бора-бүдүн чемненип турарга, камгалал күжү кошкап, хөй улустар аарып турбайн канчаар. Шургуп кирип келген хамчыкка удур туржуптар тыва ак чемнеривисти база шоолуг чивес-тир бис. Улусту көөрге-ле хлебти кончуг дайнаан турар. Хлеб дээрге-ле хөй дириг бактериялар (дрожжи) ышкажыл. Бактерияларны эңдере чип алырга, ижинге баргаш шартайтыр хөөп кээрден башка, камгалал күжү шоолуг эвес-тир ийин. Шагда тывалар хлеб чивейн чораан болгаш, шилгедек чараш дурт-сынныг чораан-на болгай бис.
Мен бодум тыва аъш-чемге ынак мен. Эртенги чемим: соктаан ак-тараа далганы, саржаг, ааржы, шеңне дазылы (хоюдур соктап каан), имбирь, куркума, хендир үзү холааш, булгап чип алыр мен. Ынчаар чемненип алырга белен аштавас болур чүве. Мээң бо чемимни “Тува-24” телеканал инстаграмга салган. Улус база хөлчок ажыглап чип турар апарган чорду.
Ынчангаш тарылгада коргунчуг чүве чок. Оон кортпаңар! Харын-даа дузалыг болуп турар ышкажыл. Тыва чонум, эмин эртир сула салдынмаңар, “Сүзүк-биле сегиир, сагыш-биле аарыыр” дээн ханы уткалыг үлегер домаавысты сагып чоруул. Хамчыктан артык күштүг камгалалдыг сүлде-сүзүүвүс бедик-ле чорзунам. Курай, курай!!
Александр ООРЖАК,
күш-ажылдың хоочуну.