Бойдус камгалалы
Тожу кожууннуң төвү Тоора-Хем суурнуң чурттакчылары Айлаана Ондар, Наталья Владимирова, Анна Павлова огородтарын Тоора-Хемниң суу хөме алыр чыгыы деп дүвүрелин телевидениеге “Россияның улусчу фронтузу” хөй-ниити организацияның Тыва Республикада регион салбырынче бижээннер. Хемниң адырын 2019 чылда күштүг техника-биле аштап, алгыдып каапканы, ооң уржуундан Тоора-Хем чоогунда бажыңнарны, огородтарны үер суу хөме ап болур хире байдал тургустунганы.
Улусчу фронтунуң кежигүннери Тоора-Хем суурга чедип, чагаа бижээн кижилер-биле ужурашканнар. Оларның чугаазы-биле алырга, Тоора-Хемниң чайгы үер суу-даа, кыжын дош чайындызы-даа суурну кажан-даа хөме албаан, а хемниң адырын аштааны, дүвүн ханылатканы ындыг айыылды тургускан. Хемниң адырын алгыткан түңнелинде, ооң эрии чамдык бажыңнарның огородтарынга дыка чоокшулай берген. Ынчангаш оларның ээлери хемниң адырын аштаар ажылга күштүү-биле удурланыр, машина-техниканың ажылдаарынга шаптыктаар шиитпирин илереткеннер. Кижилерге херээ чок ажылдарны эгелээни, суурнуң чурттакчыларының хуралының дугайында меге протокол тургузуп, аңаа кижилерниң аттарын мегелеп салганы дээш, Тожу кожууннуң эрге-чагыргазын олар буруудатканнар.
Тоора-Хемниң адырының унун аштап кааны суурнуң чурттакчыларынга ажыктыг бе азы хоралыг бе деп “төгерик столду” март 13-те “Россияның улусчу фронтузунуң” регионалдыг салбыры эрттирген. Аңаа республиканың бойдус камгалал органнарының, прокуратураның, онза байдалдар яамызының харыысалгалыг ажылдакчылары киришкен. Тожу кожууннуң чагыргазының даргазы Буян Ондар чөптүг чылдагаан-биле кээп шыдавайн барган.
Республиканың бойдус курлавырларының болгаш экология сайыдының тайылбыры-биле алырга, Тоора-Хем хемниң суур чоогунда адырын аштаар дугайында чагыгны Тожу кожууннуң чагыргазының удуртулгазы 2016 чылдың ноябрь 10-да киирген. Р.Сат дээрзи ат салган билдириишкинде сөөлгү 10 чыл дургузунда Тоора-Хем суурнуң 21 бажыңнарын хемниң үер суу хөме ап келгенин, оон когарал 865 муң рубль болганын айыткан. Хем унунга тудуг тутпас болганда, Тоора-Хем суурнуң чурттакчыларының чөпшээрели чокка бо ажылдарны кылып болурун О.М. Кызыл дыңнаткан.
21 бажыңнарны хемниң үер суу-даа, чайындызы-даа кажан-даа хөме албаан дугайында ОБЯ-ның Тывада эргелелиниң начальнигиниң оралакчызы Алексей Ховалыг «төгерик столга» чугаалаан.
Хемниң адырын боктан канчаар аштаанынга, ооң салдары кандыг бооп болурунга суурнуң чурттакчыларының хамаарылгазын “Россияның улусчу фронтузунуң” регион салбырының штавының кежигүнү Ольга Кальная илереткен. 2019 чылда хемниң адырының суур талазында эриин дуй үнген ыяштарны тура үстүрүп, үндүр сөөрткенин, эрииниң хая-дажын буза үстүргенин тус черниң чурттакчылары частырыг деп санап турарлар. Бойдустан чайгаар бүткен эрикти үрээн түңнелинде, Тоора-Хем суур үер болгаш чайынды суунга алзырының айыылы тыптып келген.
Республикада эң улуг суг бассейни Азас хөлден агып үнген, балыктарның үүргене чажып өзүп көвүдээринге кончуг чугула салдарлыг, балыктарга чем курлавыры байлак Тоора-Хемниң адырын боктан аштаар, дүвүн ханыладыр болгаш унун алгыдар ажылдарны доктааткан негелделеринге дүүштүр чорутпаанын «Балыктаашкын талазы-биле федералдыг агентилелдиң» килдизиниң улуг инспектору Сергей Удрек демдеглээн. Чижээлээрге, хемнерни боктан аштаар ажылдарны сал кырынга тургускан экскаватор-биле кылыр ужурлуг.
Тоора-Хем суурнуң чурттакчыларының хомудал билдириишкиннеринге, кожууннуң чагыргазының тургускан документилеринге, хемге 2019 чылда кылып чоруткан ажылдарга хамаарыштыр тодаргай эвес чүүлдер бар деп, Тыва Республиканың прокурорунуң улуг дузалакчызы Чинчи Ховалыг чугаалаан.
“Тоора-Хем айтырыы” нарын дээрзин демдеглеп, 2019 чылда кылып чоруткан ажылдар кижилерге ажыктыг азы хоралыг болганын өөренип көөрү-биле Тожуже үнүүшкүннү чайгы үер үезинде кылырын “Россияның улусчу фронтузу” саналдаан. “Төгерик столдуң” киржикчилери ооң саналы-биле чөпшээрешкен.
Шаңгыр-оол Моңгуш. #Шын