Өскүс уругларга чурттаар оран-сава
Бо неделяның Аппарат хуралының темазы – өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларга чурттаар оран-сава тудуунуң айтырыы болган. Эрге-чагырганың регион болгаш тус черде органнары ооң-биле хүн бүрү таваржып турар. Тудуг сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Аяс Хунай-оол, күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Эдуард Сандан бо талазы-биле боттарының илеткелдерин кылган.
Тывада өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларга чурттаар оран-сава тудуун ”2021-2023 чылдарда Тыва Республикага хамаатыларның социал деткимчези” республиканың күрүне программазының ”2021-2023 чылдарда өг-бүлелерниң болгаш уругларның социал деткимчези” иштики программазының негелделери-биле чорудуп турар деп тудуг сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Аяс Хунай-оол дыңнаткан. Программаны боттандырып эгелээн үеден тура 2 208 оран-саваны тудары (садып алыры) планнаттынган турган. Ук сорулгаларга 3117879,1 муң рубльди көрген, ооң иштинде: федералдыг бюджеттен – 2 332 512,3 муң, республика бюджединден – 785 366,8 муң рубль.
Бо хүннерде херек кырында 1 677 чуртталга бажың-балгадын туткан азы пландан 76 хуу, ооң иштинде:
– республиканың эт-хөреңгизинче 1 419 оран-саваны дамчыткан (азы 84,6 хуу),
– 156 оран-савага хамаарыштыр документилер долдурар ажыл чоруп турар.
Бо үе-чадада беш муниципалитетте 2015-2018 чылдарның программаларының талазы-биле 179 чуртталга оран-савалыг чедир туттунмаан 16 объект бар.
Чедир туттунмаан бүгү-ле объектилерниң талазы-биле “Күртудугчагыг” күрүнениң казна албан чери ак сеткилдиг эвес сес керээлиг организация-биле суд чаргы-чаалызын чорудуп турар. Оларның аттарын ак сеткилдиг эвес керээлиг организацияларның даңзызынче киирген. Өрелерни олардан тырттырары-биле суд приставтарының албанында күүселде бүдүрүлгезин оттурган.
2021 чылда республика бюджединден 71 чуртталга оран-савазын тударынга болгаш ажыглалга кииреринге 98,2 сая рубль хемчээлдиг акша-төгерикти тыпкан, ооң иштинде Кызыл кожуунга – 9, Бии-Хемге – 4, Улуг-Хемге – 6, Таңдыга – 4, Кызыл хоорайга – 48 оран-савага хамаарыштыр. Оларга хамаарыштыр аукционну эрттирген, аңаа «Прогресс» КХН керээлиг организация ойнап алган, амгы үеде ук оран-саваны доозарының талазы-биле күрүне керээзин чарары доозулгалак. Кызыл, Бии-Хем, Улуг-Хем болгаш Таңды кожууннарга 23 бажың-балгатты оон ыңайгы садыглаашкынга киирери-биле тударының чурумунуң планынче өскерилгелерни киирген.
Күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының хүлээлгезин күүседип турар Эдуард Сандан 2013 чылдан 2021 чылга чедир тускайжыттынган чурттаар оран-саваны хөлезилээр керээ-биле 1399 кижи чуртталга шөлү-биле хандырттынган деп немээн. Ооң иштинде 1284 өскүс уруг ону оочур ёзугаар алган, суд шиитпири-биле – 115 кижи. 3503 суд шиитпири күүселдезин манап чыдар.
2021 чылда өскүс уругларны бажың-биле хандырарынга көрдүнген бюджет акшаландырыышкынының ниити хемчээли 553 714,3 муң рубль болган, ооң иштинде: федералдыг бюджеттен – 548 177,2 муң рубль, регионуундан – 5 537,1 муң рубль.
2021 чылдың август 1-ниң байдалы-биле алырга, шупту 339 бажың-балгат туттунган, пландан 51 хуу. Оларның 186-зын күрүне эт-хөреңгизи кылдыр долдурган: Бай-Тайга кожуунда – 28, Чөөн-Хемчикте – 21. Кызыл кожуунда – 36, Каа-Хемде – 8, Мөңгүн-Тайгада – 5, Өвүрде – 4, Сүт-Хөлде –14, Тес-Хемде – 16, Тере-Хөлде – 3, Тожуда – 2, Улуг-Хемде – 9, Чеди-Хөлде – 4, Чаа-Хөлде – 4, Эрзинде – 13, Бии-Хемде – 18 болгаш Ак-Довурак хоорайда –1.
Ооң-биле чергелештир 15 бажың-балгатта тудуг-монтаж ажылдары күүселдениң чурумундан озалдаашкынныг чоруп турар. Республиканың Тудуг яамызы ындыг чүүлдү керээлиг организацияларның ак сеткилдиг эвес чоруу-биле тайылбырлаан.
Бир чамдыкта объектилер тудуунче бодунуң шыдал-быразын санап албаан тудуг организациялары кирип турар, ындыг чүүл кедизинде барып керээниң негелделериниң хажыдыышкынынга, харын-даа ону шуут күүсетпезинге чедирер. Муниципалитеттер база катап садыглаашкын эрттирер чардынган керээлерни үзе чарар чаргы-чаалылыг ажылдарны чорудар ужурга таваржып турар. Аңаа база хөй үе-шак негеттинер.
База бир чугула чидиг чылдагааннарның бирээзинге акша-төгериктиң чедишпейн турары хамааржыр. Федералдыг деңнелдиң ажыглап турары саң-хөө санаашкыннарының аргазы республикада херек кырында тургустунган байдалды долузу-биле көргүспейн турар.
Кожавыста регионнар өскүс уругларга чурттаар оран-саваны ийиги рыноктан садып ап турар, ынчалза-даа бистиинде ындыг дуржулга Кызылдың ийиги рыногунда бажың-балгат өртээниң улуг болганы-биле ажыглаттынмас. Мында бир дөрбелчин метр дээш өртек 90 муңдан 100 муң рубль чедир, а ооң-биле чергелештир субсидияны бир дөрбелчин метр дээш 51 922 рубль хемчээлдиг берип турар болгай. Республиканың кожууннарында чурттаар оран-саваның ийиги рыногу өскүс уругларга көрдүнген оран-саваның доктааттынган негелделеринге дүүшпейн турар. Бөгүн 1 дөрбелчин метр чурттаар оран-сава тудуунуң боттуг өртээ 65,0 муң рубль, киирер четкилер-биле катай санаарга– 72,0 муң рубль.
Аппарат хуралынга үстүнде ады кирген даргаларның медээ-дыңнадыгларын дыңнап доосканының соонда, ук ажылда киржип турар яамыларга болгаш кожууннуң чагырга черлеринге болур-чогуур даалгаларны берген.
Артур ХЕРТЕК белеткээн.
#Тываныңчазааныңпарлалгаалбаны #Тудуглар #Өскүстергечурттаароран_сава #Тыва #Тува #Тувамедиагрупп #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva