Россияның хүрээлеңинче ТАР-ның эки тура-биле киргенинден бээр 76 чыл болган хүнү, 2020 чылдың октябрь 11-де, республика амыдыралында эң кол болуушкун Сүт-Хөл кожуунга демдеглеттинген дээр болза хөөредиг чок.
2020 чылда малчыннарның Наадым байырлалынга тураскааткан тыва хүреш турнириниң чемпиону база чаа "Тыва Республиканың Күчүтен мөгези" деп бедик хүндүлүг атты алганын демдеглээн мөге Эрес Кара-Сал чону-биле өөрүшкүзүн үлежип, Күчүтен мөгениң кежиин үлежир байырлал найырның тыва хүреш маргылдаазын Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы суурга эрттирген.
“Күштүглерниң күштүглери”, “шилиндектерниң шилиндектери” ачыр-дачыр тутчуп каапкан соонда, ийи шыырак мөгелер артканда, Тываның Чаан мөгези Сайын-Белек Тюлюш шүүлген, Начын-Мерген Ооржак үжүүрлешкен.
Аныяк, шыырак мөгеге Сайын-Белек октадыр чазып, кес кырынга четкеш, черле арга-дуржулгалыг болгаш кашпагай хүрештиг Чаан мөге алыспайн, шылгарап үнген. Дөрт хончуга келгеш, карыштыр балдырлаар деп арганы хенертен ажыглааш, Сайын-Белек Тюлюш Начын-Мерген Ооржакты октааш, шүүп каан.
3-4-кү шаңналдыг черлерни Начын мөге Алексей Монгуш база Март-оол Доржукай кайызы-даа Өвүр кожууннуң мөгелери тус-тузунда ээлээн.
Бо байырлыг хемчегге Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база киришкен болгаш түрлүг-сүрлүг, күчү-күштүг “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп хүндүткелдиг атты бадыткап турар алдындан шуткуп кылган ылгавыр сүлде-демдектиг бөрттү Эрес Кара-Салга байырлыг байдалга кедирген.
Ооң-биле чергелештир Сүт-Хөл кожууннуң ажыл-ишчи чону алдарлыг мөге оглунга “Тойота-Камри” деп чиик автомашинаны белекке берген. Тыва хүрештиң бердинген мөгейикчизи (фанат) шүлүкчү Тимур Кадын-Наваның эскергени-биле алырга, “Демир-бора түрлүг-дүр, депшээн Күчүтен-даа сүрлүг-дүр, сүт-хөлчүлер чоргаар-дыр, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң үезинде хүлээп алганы мерген угаанныг шиитпири-даа, кайгамчык болду, эр-хейлер!”
Тываның төөгүзүнде бир-ле дугаар “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп аттың эдилекчизи, амгы үеде тыва хүрештиң дүрүмү езугаар, “Тыва Республиканың Авырга мөгези” деп хүндүткелдиг аттың эдилекчизи Аяс Монгуштуң соонда, ийи дугаар “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” Эрес Кара-Сал болганы ол.
Тыва хүрештиң дүрүмүнче чоокта чаа киирген немелде, чаартылгалар езугаар Наадымга тураскааткан хүрештерге, 3-тен хөй шүглүрге, “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп атты тыпсыры көрдүнген. Ынчангаш, малчыннарның Наадым байырлалынга тураскааткан тыва хүреш маргылдааларынга 3 удаа шүүлгеш, “Тыва Республиканың Чаан мөгези” деп хүндүткелдиг аттың эдилекчизи Эрес Кара-Сал ам “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп атты чедип алганы ол.
Мерген Ондар.
Тыва Республиканың күчү-күштүг Күчүтен мөгези деп бедик атка төлептиг болган сүлдези бедик Сүт-Хөл оглунга бедик деңнелдиг чедиишкини дээш, сеткилдиң ханызындан изиг байырым чедирип олур мен.
Күчүтен мөге
Эрес Кара-Салга
Кызыл-Тайга кырын харап ужуп турар,
Кыйгы салган хову черниң Эзири дег,
Ырак дээрден олча харап шүүргедээш,
Ыдык атты күүсеткен сен, Эрес мөге.
Дыттар баштап Хөр-Тайганы дээскинип,
Дыргактарың хаяларга шалып бизээн,
Ылгын-дүрген Хартыга дег сергек болгаш,
Ылап бөгүн Күчүтен бооп бодарадың.
Бойдузуңга, сыннарыңга чалбаргаштың,
Бодап чоруур бодалдарың чедип алдың,
Ак-Көк Сүт-Хөл, кожуун, сууруң алдаржыды,
Акы-дуңмаң, төрел-чонуң байырлап тур.
Кызыл дериң халас барбаан өөрүнчүг-дүр,
Кымдан артык Валерьевич үнелеп тур,
Ылап мерген, көрүжү шуут делгем-не-дир,
Ынакшылы чонунга шуут шыырак-тыр.
Наадымнарга он чыл улай хүрешкештиң,
Алды үжүүр дөрт шүглүп делгерээштиң,
Алдар аттыг күчү-күштүг мөге болдуң,
Амы-хуумда аарыкчың мен өөрүп ор мен.
Октябрь 12, 2020 чыл.
Тимур Кадын-Нава.