ВИЧ-инфекциядан камгаланыңар

Республиканың СПИДке болгаш өске-даа инфекциялыг аарыгларга удур профи­лактика төвүнде «Клиниктиг эпидемиология» салбырының эргелекчизи Чинчи Салчактан оларның ажыл-ижиниң дугайында дыңнадывыс.
СПИДке удур профилактика төвү ниитизи-биле Рес­публикада СПИД болгаш өске-даа инфекциялыг аарыг­лардан аарып турар кижилерни баш удур илереткеш, эмнеп, улаштыр аарыгны таратпазы-биле профилактиктиг ажылдарны кылып чорудуп турар.
Оларның аразында ВИЧ-инфекциязы эң-не неп­тереңгей болуп турар. Бо аарыгның нептереп турар чылдагааннарының 90 хуузу эр-херээжен чорук болуп турар. Тывага бир дугаар 1994 чылда ВИЧ-инфекциязы демдеглеттинген. Аарыгның уржуундан херээжен кижи амы-тынындан чарылган. 1999 чылда Каа-Хем кожуунга хенертен көвүдеп эгелээн. Ынчан үндезин чурттакчылар аарывайн турган. Чүгле Тываның девискээринге үнген-кирген чон аай-дедир сөөртүп чоруп турган. 2010 чылда үндезин чурттакчылар база ВИЧ-инфекциязындан аарып,­ саны көвүдеп эгелээн.
Тывада ниитизи-биле 282 ВИЧ-инфекциялыг кижи бар. 2020 чылда 38 таварылга демдеглеттинген. 2019 чылга деңнээрге 15,2 хуу хөй. Эр-кызының аайы-биле: 21 эр (10,5 хуу хөй), 17 херээжен (21,4 хуу хөй) кижи. Назы-хар аайы-биле эң хөй 25-34 хар аразында аныяктар аарып турар. 2020 чылда 25-29 хар аразы 11, 30-34 хар – 10 таварылга илереттинген. Чоокку үеде 40 хардан өрү назылыг улус база аарып турар апарган. Социал байдалының аайы-биле ажылдавайн турар хамаатылар хөйү-биле аарып турар. 2020 чылда 24 кижи, 2019 чылга деңнээрге 41 хуу хөй.
2019-2020 чылдарда Бай-Тайга, Чаа-Хөл кожууннарда ВИЧ-инфекция шуут илереттинмээн. 2019 чылда Тожу, Чеди-Хөл, Чаа-Хөл, Улуг-Хем, Өвүр, Бай-Тайга кожууннарга аарыг тодараттынмаан.
База ол ышкаш консультация-диспансерлиг салбыр­ның эргелекчизи Инна Санчы аарыг улусту канчаар эмнеп турарын тайылбырлады:
ВИЧ-инфекциязын 2-ден 5-ки чадага чедир аңгылап турар. Чадазы улгаткан тудум аарыгның деңнели нарыы­дап бар чыдар. 2020 чылда 195 кижи эмнедип турган. Оларның иштинде бирээзи кадык, бирээзи аарыг 45 өг-бүле база 1 бичии уруг бар. Бистиң республикавыста 2-ги чадада аарып турар кижи чок, 3-кү чадада 53 кижи, 4-кү чадада – 140, 5-ки чадада 2 кижи аарып турар.
2020 чылга чедир аарып турган 40 херээжен кижи чиигээн. Олардан төрүттүнген 28 уруг кадык. Арткан 12 уруг ам-даа эмчи хайгааралында хевээр. Аарыг ие кижиден төрүттүнген уругну 1 хар 6 айлыынга чедир эмчилер хайгаарап, эмнээшкинни чорудуп, үргүлчү анализин ап, хынап турарлар. 1 хар 6 ай чедерге уругнуң анализи эки болза, кадык деп санаар.
ВИЧ-инфекциязындан аараан кижи эмнээшкинин үзүптер болза, чеже-даа эттинип бар чытса, аарыг катап база кедерей бээриниң айыылы улуг. Аарыг кижи бүгү назынының иштинде эм­чи хайгааралынга туруп, эмнээшкинни үргүлчү алыр апаар. Ынчангаш эмчилер арыг-силигни сагып, аарыгга удур туржур клеткаларын (иммунитет) быжыктырып, кадык амыдырал дээш туржуп чоруурун чурттакчы чондан улуу-биле дилээн. Кижи бүрүзү бодунуң кадыы дээш харыысалгалыг. Ынчангаш баш удур ВИЧ-инфекция бар-чогун илередип алыры-биле, чурттап турар чериниң аайы-биле поликлиникага чеде бергеш, анализти ду­жаап алыры чугула. Оон аңгыда СПИДке удур профилактиктиг төптүң чорудуп турар хемчеглеринге таваржы бергеш, эмчилерниң арга-сүмезин дыңнап, билип алыры артык эвес.
СПИДке удур профилактика төвүнүң эмчилери Тывага аарыгны нептеретпес дээш, кожууннарның, найысылалдың эмнелгелери, администрациялары-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар. Эмчилерге өөредиглиг семинарларны, хуралдарны план ёзугаар эрттирип турарлар. Оон ыңай чурттакчы чон аразынга аарыг кижилерни баш бурунгаар илередири-биле болгаш аарыгны болдурбазы-биле арыг-силигни сагыырының дүрүмнерин чонга чедирип, акцияларны болгаш өске-даа хемчеглерни чорудуп турарлар.
"Шын" солуннуң редакциязы.