«Шын» солуннуң аалчылары республиканың улусчу чогаадылга төвүнүң килдис эргелекчилери Виктория Аймаа, Урана Намгай-оол.
Виктория Аймаа: Наадым байырлалынга уткуштур республика чергелиг «Ыраажы малчын» деп тускай төлевилелдиң сөөлгү чадазының дугайында таныштырар-дыр бис. Мооң мурнунда база бо төлевилелдиң дугайында “Шынга” парлап, чырыткан бис, номчукчулар билир боор. «Ыраажы малчын» деп төлевилел канчап тыптып келген, кандыг сорулгалыг эрттирип турарының дугайында Урана Адыг-ооловна улаштыр чугаалаптар.
Урана Намгай-оол: Бо малчыннарывыстың хей-аъдын көдүрген тускай төлевилелди культура сайыды Алдар Тамдын сүмелээн. Олар болза Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы-биле кады сүмележип тургаш, малчыннарның аразында “Тергиин ыраажы” малчынны илередир ыры мөөрейин эрттирер ажылды эгелээн турган. Бистиң төптү удуртулга кылгаш, кожуун бүрүзүнден эң-не тергиин ыраажыларны илередир сорулга-биле бо мөөрейни чарлаан. Кол ужур-утказы чоннуң аразынга ыры культуразын калбаа-биле нептередири база ол ышкаш малчын чонувустуң хей-аъдын бедидип, ооң овур-хевирин чогуур деңнелге көргүзүп, эң-не тергиин ыраажыларны илередири болур.
Виктория Аймаа: Бо мөөрейниң чадазы баштай кожуун чергелиг болган. Бот-аңгыланыышкын үезинде кожуун бүрүзү бодунуң иштинде малчыннарын чыып, оларның аразынга мөөрейни эрттирген.
Корр: Чеже кижи киришкен ирги?
У.Намгай-оол: Бо мөөрейни кожуун бүрүзүнге онлайн хевирге чарлаан турган. Ниитизи-биле бир кожуундан 13 ыраажы киришкен. Түңнелинде 17 тиилекчи илереттинген. Оларның аразындан эр улус 69, херээжен киржикчилер 44. Хар-назын аайы-биле алырга, 18-тен 45 харга чедир аныяк киржикчилеривис 30 ажыг кижи, 50 хардан өрү ыраажылар 18 чедип турар. Эң-не улуг назылыг киржикчи 76 харлыг.
Корр: Оларның иштинде губернатор төлевилелиниң киржикчилери бар бе?
У.Намгай-оол: Бо мөөрейге «Инек - чемгерикчи малым», «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилелдерниң киржикчилери база идепкейлиин көргүскен. Оон аңгыда, боду хууда малын азырап чоруур, арат ажыл-агыйлыг киржикчилер база бар. Күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезиниң малчыннарының шупту киржип турары онзагай.
Социал четкилерге шупту киржикчилерниң видеоларын салып турган бис. Ниитизи-биле 80 видеоматериал салдынган.
Кол негелдези - малчын киржикчиниң тырттырып каан видеозу болур. Кол угланыышкыны болза, наадым, чер-чурт дугайында шилип алган аайы-биле малчын бодунуң ажыл-херээн, амыдыралын көргүскенин тырттыргаш чорудары болур. Бодунуң тырттырып каан видеотаныштырылгазын киржикчилеривис чорудуп турганнар.
Корр: Ол видеоларны кымнар тырттырып турганыл?
В.Аймаа: Чамдык малчыннар боттары тырттырып турган. Улуг назылыг улус база бар болгай дээш, кожууннарда, суурларда культура шугумунуң ажылдакчыларынга дагзып каан. Июль ай эгезинден тура салыптарывыска, чүгле контактыга безин 43 муң хире кижи көрген. 80 ажыг видеону салган бис. Ам-даа салыр материалдарывыс бар.
Корр: Ырак кожууннарда малчыннар киржип турган бе?
В.Аймаа: Хоорайлардан аңгыда, шупту кожууннарывыс киришкен, Мөңгүн-Тайга, Тере-Хөл, Тожу эң ырак булуңда малчыннар идепкейлиг болганнар. Дыка чаптанчыг болду, малчыннар тыва хептерин кедипкен канчаар-даа чогаадып алган улус бар. Агаар-бойдузу-даа, чурумалы-биле дыка онза черде болгаш, ажык, биче сеткилдиг, ыядыычал база боор. Көвей улус көрүп турар эвес. Ол хире чыылган чонну алгап-мактаваска кайыын боор. Ынчангаш ам Наадым байырлалы сентябрь айже чылдырттынган болганда, түңнел чадазын ынчан демдеглээр бис. Сентябрь 3-те 16.00 шакта Улусчу чогаадылга бажыңынга 17 кожуундан мөөрейниң тиилекчилери келгеш, «Ыраажы малчын» деп тускай ат дээш, ыры-биле мөөрейлежир. Социал четкилерге – вконтакте, фейсбук, инстаграмга шуптузунга дорт дамчыдылганы эрттирер бис, республиканың болгаш Тывадан дашкаар чурттап турар чонувус, өскелер-даа бистиң бо мөөрейивисти сонуургап турар чорду.
Корр: Шииткекчилерниң ажылы октаргай четкизи онлайн дамчыштыр нарын болду бе?
У.Намгай-оол: Кожуун чергелиг мөөрейлерниң видеоларын чоргузуп турган. Ырыны канчаар күүсеткенин көргеш, түңнелди үндүрүп турган. Чөрүлдээ, маргылдаалар-даа турду. Чүге дээрге, бир киржикчи ырлаар талазы-биле шыырак боор, азы хеп талазы-биле баксырай бээр дээн чижектиг чүүлдер турган. Ынчангаш шупту талазы-биле өөренип көргеш, эң-не тергииннерин илередип каан. Узай берген видеоларны кызырып, шынарын экижидип, канчаар ырлаарынга дузалажып берип, ажылды чорудуп турган бис.
Корр: Мындыг солун мөөрей келир чылын уламчылаар бе?
В.Аймаа: Чылдың-на эрттирерин база бодап турар бис. Чүге дээрге, бо мөөрейни 2 яамы демнежип эрттирип турар. Наадым байырлалы малчыннарның, шуптувустуң байырлалы болганда, бо мөөрейниң деңнели-даа батпас боор деп бодаар бис. Оларның иштики сеткили байлак, кышты кыш дивейн, чайны чай дивейн ажылдап чоруур малчыннарывыстың уран-талантызын база деткиир дээш эрттирип турар бис. Малчыннарның күүсеткен ырларын көөрге, малчын кижи ырадыр көрүп алган, артында хою оъттаан, кыдыында ажы-төлү ойнаан, хүрешкен, дыка чараш кылдыр кылып каан видеолар бар. Оларның аразында аныяктар база бар, дыка онза көстүр. Мөңгүн-Тайгада Тоолайлыг деп черде видеозунда өөнүң мурнунда туруп алган, кашпал аразында хат-бораан-даа дивейн, ырлап-ла турар. Иштики сагыш-сеткилин оттуруптар кылдыр үделге чок, бодунуң үнү-биле ырлап кааны черле кайгамчык чорду.
Корр: Шаңнал-макталдар дугайында чүнү чугаалап болур силер?
У.Намгай-оол: Ол хире бодунуң талантызын көргүскен ыраажыларга хүндүлел бижиктерни, өртектиг белектерни тыпсыр бис. «Ыраажы малчын» деп аттың эдилекчизинге акша шаңналын болгаш тускай кубокту тыпсыр бис, малчынга бодунга тураскаал бооп артар дээрзинге бүзүрээр бис. Ынчангаш малчын чонувуска моон-даа соңгаар чогаадыкчы чедиишкиннерни күзедивис.
А. Түлүш белеткээн.