Республика чергелиг “Тыва Республиканың кожууннар аразында чаагайжыдылга, ногаанчыдылга болгаш арыг-силигни тудар талазы-биле ажылдарны тергиин чорудуп турар эң-не эки албан чери” деп мөөрейни түңнээн.
Ук мөөрейге Тере-Хөл кожуун киришкеш, “Эң-не эки чаагайжыттынган кожуун” деп номинацияга 2-ги черге төлептиг болуп, 500 муң рубльдиң сертификадын, коммуналдыг ажыл-агыйга чугула херек, тракторга кожар арыглаашкын херекселин болгаш бензин-биле ажылдаар генераторну белекке алганнар. Чедери берге ыраккы кожуун боорга, Тере-Хөл кожууннуң шаңналын орук муңгашталбаанда чедирип алзын дээш, эртежик тыпсып турары бо.
Ол ышкаш ук номинацияга Шагаан-Арыг хоорай тиилекчи болган. 3-кү, 4-кү черлерни Барыын-Хемчик болгаш Тес-Хем кожууннар чаалап алган. “Эң-не эки чаагайжыттынган суур” деп номинацияга Таңды кожууннуң Кочетов суур тиилээн. Ийиги черге Улуг-Хем кожууннуң Эйлиг-Хем суур төлептиг болган. Үшкүзүн Өвүр кожууннуң Дус-Даг суур чаалап алган. Оон аңгыда, мөөрейге киришкен кожуун бүрүзүнге эки киришкени дээш, тус-тузунда шаңналдарны тыпсыр.
Тере-Хөл кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Аян Дудупка мөөрейниң дипломун болгаш шаңналын Тываның Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Олег Лукин байырлыг байдалга тывыскан. Шак мындыг техника ылаңгыя ыраккы Тере-Хөл кожуунга кончуг ажыктыг болур дээрзинге ооң бүзүрели улуг.
“Боттарының чурттап турар девискээрлерин болгаш долгандыр турар байдалды экижидери-биле шак мындыг мөөрейни республикада эрткен чылдан тура эрттирип турар. Бо чылын кожууннар болгаш чурттакчылыг черлер аразынга 2 номинацияны тургускан. Тиилекчилерни илередири-биле тускай комиссия ажылдаан. Шаңналдарны база кожууннарга ажыктыг болзун дээш, анаа эвес шилээн” – деп, Олег Лукин чугаалаан.
Тере-хөлчүлер боттарының төрээн чер-чуртунга аажок ынак болгаш, кудумчуларының арыг-силии чүгле эрге-чагыргадан эвес, а чурттакчы чондан база хамааржырын билип турар дээрзин кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы демдеглээн.
“Республиканың Чазааның эрттирип турар бүгү-ле мөөрейлеринге бистиң кожуунувус кончуг идепкейлиг киржип турар. Ынчангаш Тере-Хөл кожууннуң сайзырап, дыштанылга парктарының, уруглар ойнаар шөлчүгештерниң, аныяктар сесерлииниң, “Мен Кунгуртугга ынак мен” деп стелланың тургустунган чылдагааны-даа ол. Чурттакчы чон үргүлчү арыг-силигни тудуп турар. Бок аштап, субботниктер эрттирери биске чаагай чаңчыл апарган” – деп, Аян Дудуп чугаалаан.
Тере-хөлчүлерниң белекке алган техниказы кончуг-ла херек үезинде келгенин ол демдеглээн. Кунгуртуг суурда чаа туттунган уруглар садында, школада болгаш эмнелгеде амгы үениң негелдези ёзугаар септиктерни салган. Оларны ажыглалче киирер дээрге, арыглаар херексел четпейн турган. Ынчангаш ук техниканы чогуур үезинде белекке бергени кончуг эки дээрзи билдингир. Чаа алган техниказын Кунгуртуг суурга бүдүн-бүрүн чедирери-биле «Урал» маркалыг автомобиль манап турар.
Кожуунда ниитизи-биле кылдынган ажылдар хөй. Улуг-даа, биче-даа чонга дыштанырынга болгаш ойнаарынга таарымчалыг черлерни кылып, эрги бажыңнарны чаартып, кудумчуларны хевир киирер дээш оон-даа өске.
“Тыва Чазакка, ында ажылдап турар кураторларывыска, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга, Чуртталга-коммунал ажыл- агый яамызынга Тере-Хөл кожууннуң чурттакчы чонунуң мурнундан бисти деткип турары дээш өөрүп четтиргенивисти илередип тур бис” – деп, Аян Дудуп чугаалаан.
Чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Мерген Мынын-оол мындыг мөөрейлерни эрттирип турары эки түңнелдерни көргүзүп эгелээнин демдеглээн: “Эрткен чылын бо мөөрейни эрттиргениниң түңнелинде, кожууннар аңаа киржир дээш, аажок кызып турар болган. Ынчангаш бо чылын база катаптаарын шиитпирледивис. Эрткен чылгызынга бодаарга, кожууннарда байдал ындыг дүрген эвес-даа болза, чоорту экижип чоруп олурары билдинип турар. Кожуун чагыргалары-даа, чурттакчы чон-даа боттарының девискээрлериниң арыг-силии дээш, кызып турары көскү-дүр. Аңаа, шынап-ла, өөрүвес аргазы чок”.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
«Шын» №77 2023 чылдың октябрь 11