Россия Федерациязының агро-үлетпүр комплекизиниң ажыл-чорудулгазын өйлээр чаа негелделер көдээ ажыл-агыйның ветеринария, уксаажыдылга, тараа үрезиннериниң шынары дээш өске-даа адырларга хамааржыр хоойлу-дүрүмнерде кирген.
Хууда сайгарлыкчыларның Чаңгыс аай күрүне реестринче “Тараачын-фермер ажыл-агыйы” деп билиишкинни катап эгиткен. Тараачын-фермер ажыл-агыйны бүрүткедирин 2020 чылда соксаткан уржуунда, шилилге садыглажыышкын чокка черни алыр, бүдүрген продукциязын садып-сайгарарынга чиигелделерлиг боор дээш өске-даа арга-хоргаларны көдээ бүдүрүкчүлер чидиргеннер. Ажыл-агыйының эрге-хоойлу байдалын бадыткаан документ чогундан бүдүрген продукциязын маркировкалаар арга база чок турганнар. Тараачын-фермер ажыл-агыйны бүрүткээрин чөпшээрээн хоойлуну Россияның Күрүне Думазы эрткен чылдың октябрь 24-те хүлээп алган. Ол дээрге “Улусчу фермер” ассоциацияның болгаш РФ-тиң Көдээ ажыл-агый яамызының хоойлужудулга ажылынга шудургу киржилгезиниң түңнели-дир деп демдеглеп болур.
Хоойлу ёзугаар тараачын-фермер ажыл-агыйны бүрүткээрин чөпшээрээн ачызында көдээ бүдүрүкчүге чер тускайладып алырының, грант деткимчезинге киржириниң дээш өске-даа айтырыгларны шиитпирлээри чиигээр. Ооң-биле чергелештир тараачын-фермер ажыл-агыйларның бүдүрген продукциязын, бүдүрүлге чарыгдалдарының учёдун чорудары база улам тодаргай апаар.
Үрезиннерниң шынарынга хамаарыштыр хоойлуну база ажылдап кылган, Күрүне Думазынга хүлээп алган. Ол хоойлунуң негелделери ёзугаар чер ажыл-агыйының культураларының үрезиннериниң шынарын бадыткаан документилерни тургузары албан апаар. Ол документилерни күрүне инспекциязының бүрүткеткен органнары хамаатыларның хууда болгаш юридиктиг эрге-байдалдыг бүдүрүлгелерниң чагыглары-биле чөпшээреп бээр. Үрезиннерниң шынарын бадыткаан документилерни тургузарынга чарыгдалдарны чагыгны киирген тала дуглаар. Үрезиннерниң шынарынга хамааржыр хоойлу-дүрүмнер үрезин бүдүрүлгезиниң деңнелин бедидер ужурлуг.
Үрезинге ажыглаар тараа аймаан тарып өстүрери эвээш, ону болбаазырадыры ам-даа куду деңнелде, чазын чажар үрезинниң хөй кезиин чылдың-на өскээртен садып ап турар Тыва ышкаш регионнарга ол хоойлу-дүрүмнер дөгүмче-дир деп санап болур.
Ажыл-агыйында бар азырал мал-маганны оларның ээлери албан маркировкалаар болгаш бүрүткээр дугайында № 221-ФХ Федералдыг хоойлу 2023 чылдың сентябрь 1-ден күштүг апарган. РФ-тиң Чазааның 2023 чылдың апрель 5-те үндүрген 550 дугаар доктаалында мал-маганны маркировкалаарының болгаш бүрүткээриниң чурумун тодаргайы-биле айыткан. Чижээлээрге, мыйыстыг бода болгаш чылгы малды, хаваннарны 2024 чылдың сентябрь 1-ден орай эвес, хой-өшкүнү 2026 чылдың сентябрь 1-ден орай эвес хуусаада маркировкалаан турар ужурлуг. Хууда ажыл-агыйда мал-маганның чамдык чүзүнүн маркировкалап бүрүткээрин 1–2 чыл соңгаарладып каан.
Мал-маганны маркировкалаары – хамыктың мурнунда оларның ээлериниң харыысалгазы. Ону доктааткан чурум ёзугаар болгаш хуусаада күүсетпээни дээш, олар административтиг кеземчелерге онаажып болур.
Азырал мал-маганны маркировкалаары болгаш бүрүткээри ажыл-агыйларның бүгү хевирлеринде мал-маганның кадыының байдалын хайгаараарынга, зооветеринарлыг хемчеглерни өй-шаанда ап чорударынга дузалыг боор деп санап турар.
Бо чылдың март айның ортаа үезинде Кызыл хоорайдан ырак эвесте “Дар” дача ниитилелиниң девискээринге мыйыстыг бода малдың 10 хире өлүг мөчүлери тывылган. Ветеринарлыг шинчилелдерниң түңнелинде, ол инектер аарып өлбээн, а чудап өлген инектер болган. А ол дээрге оларның ээлериниң ажыл-агыйжы эвес, кышка удур мал чемин четчир кылдыр белеткеп албаанының херечизи. Өлген инектерниң өлүг мөчүлерин хөй чон чурттап турар ниитилелдиң девискээринге октапканы оларның ээлериниң харыысалга чогунуң бадыткалы-дыр. Инектерниң ээлерин тодарадып тывар арга чок болган дээрзин Кызыл кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң ажылдакчылары массалыг информация чепсектеринге дыңнаткан. Бир эвес ол инектерни маркировкалаан болгаш бүрүткээн турган болза, Россияның көдээ ажыл-агый хайгаарал албанының малдың учёдунуң системазындан инектерниң ээлериниң ат-сывын, ал-боттарын тыпкаш, оларны административтиг кеземчеге-даа онаап болур турган чыгыы ийик.
Ажыл-агыйларның шупту хевирлеринде бар азырал мал-маганны оларның ээлери албан маркировкалаар болгаш бүрүткээр дугайында № 221-ФХ Федералдыг хоойлуну Тыва Республикага күүседири кончуг чугула дээрзин чүгле чаңгыс үстүнде чижек көргүзүп турар-дыр.
Ш. ЛОПСАН.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
“Шын” №29 2024 чылдың апрель 17
