2000 чылдарның эгезинден бээр интернетте социал четкилер дыка нептереңгей апарган. Оларже кирип, ажыглап турар кижилерниң саны канчаар-даа аажок көвүдээн, бүгү делегейни алыр болза, ында миллиард-миллиард кижилер “астына берген”. Медээлер кончуг дүрген тараар, оларны хөй кижи ол-ла дораан билип алыр талазы-биле социал четкилер массалыг информация чепсектериниң аразында эң-не шалыпкын болгаш нептереңгей электроннуг хевир апарган. Социал четкилерге арыннарны (пабликтерни) албан черлери, организациялар, бөлүк кижилер, кижи боду-даа ажыдып, боттарының ажыл-херектериниң, амыдырал-чуртталгазының, хууда бодал-сагыжының дугайында медээлерни ол арыннарга бижип, аразында үлежип турар.
Россияның федералдыг болгаш тус чер күрүне органнарының пабликтериниң социал четкилерге көстүп келгени соцчеткилерни социал-экономиктиг болгаш ниитилел-политиктиг ужур-уткалыг болдурган. Регионнарның болгаш муниципалдыг эрге-чагырга органнары соцчеткилерге боттарының арыннарын ажытканы ол албан черлериниң ажыл-чорудулгазының дугайында чурттакчы чон билип алыр, харын-даа мырыңай кижилер эрге-чагырга органнары-биле харылзажыр арганы берген. Ынчалза-даа социал четкилерге пабликтерни ажыдары күрүне органнарының албан күүседир хүлээлгези эвес турган. Ынчангаш олар пабликтерни социал четкилерге ажытпайн барып болур турганнар. Ам байдал өскерилген. Федералдыг, регионнар болгаш тус чер чергелиг күрүне эрге-чагырга органнары, бюджет албан черлери социал четкилерге пабликтерин ажыдар, боттарының ажыл-чорудулгазының дугайында медээлерни киирер хүлээлгезиниң дугайында хоойлу төлевилелин Күрүне Думазы 2022 чылдың июль 4-те хүлээп алган. Ынчангаш даргалар удуртуп турар албан черлериниң ажыл-чорудулгазының дугайында медээлер дээш өске-даа материалдарны ажыдып каан пабликтеринге парлаар, кижилерниң санал-оналын сайгарар, айтырыгларынга харыылаар хүлээлгелиг. Ол хүлээлге школалар, эмнелгелер, культура бажыңнары дээн ышкаш күрүнениң өске-даа тус чер бюджет албан черлеринге база хамааржыр. Хоойлу төлевилелиниң кол сорулгазы – кижилер чаңчыга берген социал четкилеринден болгаш мессенджерлерден күрүне албан черлериниң ажыл-чорудулгазының дугайында чугула болгаш долу информацияны билип алыр кылдыр ажылды чорудары. РФ-тиң шупту күрүне органнарының пабликтери 2022 чылдың декабрь 1-ге чедир социал четкилерге көстүп келир ужурлуг.
Күрүне органнарының пабликтериниң дугайында хоойлу төлевилелин ажылдап кылып тургаш, социал четкилерде албан-организацияларның ажыткан пабликтерин сайгарып көрген. Мындыг янзылыг четпестер пабликтерде колдаан болган: дыл-домааның бюрократчы хөөнү, материалдарда сан-чурагайларның хөйү, медээлерниң утказының долу эвези, чаңгыс ол-ла медээни аңгы-аңгы пабликтерде катаптап кииргени дээш оон-даа өске. Ону барымдаалап көргеш, күрүне эрге-чагырга органнарының болгаш бюджет албан черлериниң пабликтериниң шынарынче кичээнгейни угландырарын федералдыг төп сүмелеп турар.
Республикада амгы байдал
Бистиң республикада яамылар, кожууннарның чагыргалары дээш өске-даа элээн хөй эрге-чагырга органнары ВКонтакте социал четкиде боттарының пабликтерин ажытканнар. Оларның чамдыызында кирген медээлерни чүгүртү номчуп көрээлиңер. Кандыг чугула болгаш тодаргай медээлерни билип алыр бис?
Чеди-Хөл кожууннуң чагыргазының паблигинде июль 12-де орус дылда үнген медээде ТЭК-4-түң Хову-Аксы участогунуң директору биле кожууннуң эмнелгезиниң кол эмчизи ужурашканын дыңнаткан. Ону тыва дылче очулдурарга, “Ужуражыышкын үезинде одалга системазының нарын айтырыгларын сайгарып чугаалашкан: кыжын эмнелге соок. Чаңгыс чер-чурттугларывыстың кадыкшылы – чугула айтырыг. Эмнелгеде колдуунда кырган кижилер эмнедип турар. Эмнелгеге эмнедип чыдар үеде оларга таарымчалыг байдалды хандырар ужурлуг бис.
Одалга сезонунга белеткел одалга системазында частырыгларны эдер арганы биске берип турар. Дүргедедири чугула, чайның чартыы эрте берди” деп медээде бижээш, даргаларның чуруун көргүзүп каан.
Эмнелгениң одалга системазын канчаар септээр деп чугаалашкан дугайында чаңгыс-даа сөс бо медээде чок.
Кожууннарның чагыргаларының Вконтакте социал четкиде пабликтеринде чүгле чаңгыс домактыг медээлер бо-ла таваржыр. Чижээлээрге, “Чөөн-Хемчик кожууннуң Элдиг-Хем сумузунга июль 9-та кожуун чергелиг 2005 – 2015 чылдарда төрүттүнген элээди оолдар аразынга «Хүреш» маргылдаазы болуп эрткен” деп медээ Чөөн-Хемчик кожууннуң чагыргазының паблигинге июль 12-де үнген.
Спортчу болуушкунну чүге чаңгыс домактыг медээ-биле дамчытканыл? Маргылдаа эрттиргенин дыңнадып каар дээш бе? Чуруктарда мөгелерниң ат-сывын адап, кым кандыг хүрешкенин, кандыг шаңналды чаалап алганын бижээн болза, бо медээ дыка солун болур турган ийик.
Чүгле бо чижектерден безин алырга, Тыва Республиканың күрүне эрге-чагырга органнары, бюджет албан черлери боттарының арыннарының (пабликтериниң) утка-шынарынче шыңгыы кичээнгей салбайн, оларже “чугула чүүл эвес” кылдыр көрүп турары илдең-дир.
Күрүне Думазының 2022 чылдың июль 4-те хүлээп алганы хоойлу төлевилелинде күрүне эрге-чагырга органнарының, бюджет албан черлериниң социал четкилерге пабликтерни ажыдар, боттарының ажыл-чорудулгазының дугайында медээлерни киирер хүлээлгезин быжыглаан, оларның утка-шынарын экижидер сорулганы тургускан чүве төлээде, бистиң республикага социал четкилерге күрүне органнарының чон-биле харылзаазы улам экижиир болгу дег.
Шаңгыр-оол Моңгуш.
Чурукту интернеттен алган.