Чаңчыл болган ээлчеглиг ай хүрежи апрель 14-те "Сүбедей" спорт ордузунга болган. Сүт-Хөл кожууннуң чагырыкчызы Орлан Монгуштуң удуртулгазы-биле кожууннуң культура, спорт адырының ажылдакчылары, сайгарлыкчылар, деткикчилер демин көргүзүп, Сүт-Хөл мөгелер чурту дээрзин бадыткап, чонунга ёзулуг байырлыг хөөмей-сыгыттыг, ыр-шоорлуг, танцы-самныг, аъш-чемниг тыва хүреш маргылдаазын бедик деңнелге эрттиргеннер.
Маргылдааның кол-ла сорулгазы — тыва чоннуң ынак спортчу оюну хүрешти база мөгениң девиин, быжыг туружун, бедик сүлде-соруктуун, хүндүлээчел чоруун, кадык амыдыралче чүткүлдүүн деткип сайзырадыры.
Бо удаада 96 шыырак, республика чергелиг, ат албаан мөгелерниң хүрежин кончуг солун, чараш, дүрген, хартыганың кашпагайы-биле дээн ышкаш, бир мөге аргазын кылырга, өскези улаштыр карак-чивеш аразында удур арганы кылып, көрүкчүлерниң хей-аъдын, сонуургалын көдүрген.
Мөгелер изиг-изиг, ачыр-дачыр шалыпкын, дүрген хүрежин көргүскениниң түңнелинде, 8 шыырак мөге арткан. Оларның санынче дараазында мөгелер кирген: 5-тен 8-ке чедир шаңналдыг черже Өвүрден Даш-Чимид Куулар, Эрзинден Баазан-Доржу Сандак, Сүт-Хөлден Күнден-Сонам Ондар, Ак-Довурактан Кара-Хаан Кара-Сал.
Тулган тиилекчи дээш эң шыырак 4 мөгениң аразынга Улуг-Хемниң мөгези Хүлер Түлүш удурланыкчызы Сүт-Хөлден Түмедей Ширижикти хончу хүрежинге, аай-дедир, ачыр-дачыр хүрештиң түңнелинде даяндырып тиилээш, көрүкчүлерин, деткикчилерин өөрткен. Дараазында ийи аныяк мөгениң хүрежинге Каа-Хемден Юрий Кызыл-оол удурланыкчызы Сүт-Хөлден Сүлде Донгакты, эзирниң шүүргедели дег көрүп турган соонда, хартыганың кашпагайы-биле эгин содаандан алгаш агаарга салдадыр көдүрген соонда ийи чарын кырынга дүжүрүп, чараштыр октааш, аарыкчыларны өөрткен.
Тиилекчини илередир түңнел хүрешке Хүлер Түлүш удурланыкчызы 130 деңзилиг Юрий Кызыл-оолду бодунуң бедик соруктуг, дүрген хүрежи-биле чараш, дедир дегээ, чан баштап чүктээш, ийи чарын кырынга салып октааш, маргылдааның тиилекчизи деп атка төлептиг болган.
Тускай шаңналдарга дараазында мөгелер төлептиг болган: Хүлер Түлүш чараш хүреш деп шаңналды база деткикчилерниң белээн ап четтирген; эң улуг мөгелер дээш тускай шаңналдарны Өвүрден Оттук Доржукай база Тес-Хемден Ахмед Чаймаа деткикчилерниң шаңналын алганнар.
Маргылдааның бирги кезээниң соонда кожууннуң удуртулгазы хоочуннарны база хүндүлүг аалчыларны, мөге салыкчыларын, чарлакчыларны байлак аъш-чемниг дүъштеки чемче чалап хүндүлээн.
Улаштыр маргылдааның ажыдыышкынында кожуун чагырыкчызы Орлан Монгуш, Күчүтен мөге Эрес Кара-Сал баштаан шупту 10 хире мөгелерни, тренер башкыларны хүрешти, спортту сайзырадырынга киирген үлүг-хуузу дээш хүндүлел бижиктер-биле шаңнап-мактаан.
Кожууннуң хөгжүмчүлери, артистери, “Ак-көк Сүт-Хөл” деп солун ыр-шоорун, танцы-самын бараалгатканнар. Маргылдаа үезинде "Сүбедей" спорт ордузунга эр хиндиктиг чон база оолдарын эдерткен ТШО-нуң киржикчилери, аарыкчылар көрүкчүлер залының олуттарын долдур ээлепкени улуг чоргаарал.
Маргылдааның кол шииткекчизи Тыва Республиканың Начын мөгези Кайгал-оол Донгак, чарлакчызы Айдың Монгуш тулган тиилекчи дээш 128 шыырак мөгениң аразынга хүрешти чарлап эгелээннер.
Маргылдааның 8 шыырак дээн мөгелер аразынга кирген аттыг мөгелер рейтинг аайы-биле дараазында мөгелер-биле хүрешкеннер. Чаан мөге Сайын-Белек Түлүш, Улуг-Хемден аныяк шыырак мөге Александр Доржуну арга-дуржулгазы бедик болгаш хончу хүрежинге илдирткеш, октаан. Дараазында Барыын-Хемчиктиң шыырак мөгези Начын Хомушку, 2023 чылда Наадымга үжүүрлешкен Хартыга мөге Кайгал-оол Ондарны хончу хүрежинге, бедик бодалдыг база арга-хоргалыг эки белеткелдии-биле тиилээн.
Начын Хомушку 2023 чылда Наадымның тулган тиилекчизи Арзылаң мөге Мөңге-Эртинени шак-ла ынчаар 16 мөге аразынга тиилээн. Ынчангаш ол бо маргылдааның бир улуг маадыры болур. Дараазында Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак Кызыл кожууннуң аныяк мөгези Буянды Болатты хончу хүрежинге тиилээш, 4 шыырак мөге аразынче кирген. Дөрт шыырак мөге аразынче кирери-биле изиг-изиг, ачыр-дачыр хүрештиң түңнелинде бодунуң шыырак удурланыкчызы Ээрбектен кожуун чергелиг Начын мөге Начын Хомушкуну Сүт-Хөлдүң мөгези Аяс Монгуш октаан.
Шыырак 4 мөге аразынга Арзылаң мөге Сайын-Белек Түлүш хончу хүрежинге арганы мурнай кылгаш, Начын Хомушкуну октаан. Дараазында салыгда Сүт-Хөлден Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак база Сүт-Хөлден аныяк мөге Аяс Монгушту хончуга артык күштүүн көргүзүп тиилээш, ийи шыырак мөге аразынче кирген. Түңнел хүрешке Хартыга мөге Начын-Мерген Ооржак удурланыкчызы Чаан мөге Сайын-Белек Түлүштү хончу хүрежинге илдиртип, иде аарак олуртур идип октаан. Ынчангаш бо удаада Сүт-Хөл мөгези шүглүп үнген. Бо маргылдаага сүт-хөлчүлер сумулар аайы-биле онагларын ашкан мөгелерин деткип шаңнап-мактап турары кончуг шын-даа база өөрүнчүг-даа болган. Маргылдааның тиилекчилери база 1–8 чедир шаңнал кирген мөгелер тускай доктааттынган белектерни болгаш акша шаңналдарын алганнар.
Дараазында айда маргылдааны Улуг-Хем кожууннуң чагыргазы хүлээнип алган. Түңнелинде, хоочун мөгелерге, көрүкчүлерге база тулган деткикчилерге тыва хүрештиң ам-даа чаа тыныжы кирип, бурунгаар сайзыраары дээш силерге быжыг кадыкшылды база чаа-чаа сүмелерни киирериңерни күзеп, тыва хүреш сайзыразын дээш курайладывыс.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ.
Чуруктарны интернеттен алган.
"Шын" №29 2024 чылдың апрель 17
