«Кадрлар шупту чүвени шиитпирлээр» кыйгырыгның кол утказы кадрларның чүгле мергежилдии эвес, бот-өөредилгези база болур-дур. Удуртукчу болгаш ажылчын кадрларны белеткээринге хамаарыштыр алыр болза, шак мындыг каттышкак арга чуртту аар экономиктиг кризистен үнеринге дузалап чораан. Кандыг-бир идеяны амыдыралга боттандырар кадрларны шын шилип алыры сорулганы күүседиринге улуг салдарлыг. Ынчангаш янзы-бүрү компаниялар болгаш бүдүрүлгелер эң-не мергежилдиг ажылдакчыларны хынамчалыг шилип алырынга белен болур ужурлуг.
ССРЭ үезинде албан черлеринге, удуртур органнарга ажылдадыры-биле дыка хөй кижилерни СЭКП-ниң ортумак болгаш дээди партия школаларынга сургуулдадып турган. Ол школаларны доосканнарның аразындан Тывавыстың төлептиг алдарлыг оолдары, уруглары үнгүлээннер. Ындыгларның бирээзи күш-ажылдың хоочуну, күүседикчи болгаш төлээлекчи эрге-чагырга органнарынга хөй чылдарда ажылдаан, амгы үеде Күш-ажылдың болгаш дайынның, Чепсектиг Күштерниң болгаш хоойлу-дүрүм камгалал органнарының (пенсионерлерниң) бүгү российжи хөй-ниити организацияның Тывада регионалдыг салбырының чөвүлелиниң даргазы Сагаан-оол Кызыл-оолович Долгар.
Ол 1948 чылдың февраль 12-де Тыва АССР-ниң Өвүр районнуң Чалааты суурга төрүттүнген. 1976 чылда Омск хоорайның совет-партия школазын, 1982 чылда Новосибирскиниң дээди партия школазын дооскаш, партийжи дээди эртем-билигни чедип алган. Ооң соонда 1976 чылдан 1982 чылга чедир Улуг-Хем районнуң «ҮТКА 25 чылы», Каа-Хем районнуң «Бурунгаар» совхозтарның партия организацияларының секретарынга ажылдаан. 1982–1985 чылдарда «Улуг Октябрь» совхозтуң директорунга, 1985–1991 чылда Чөөн-Хемчик райкүүскомунуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазынга ажылдаан.
1991–1992 чылдарда – Тожу кожууннуң Улус депутаттар Совединиң даргазынга, 1992–2005 чылдарда – Каа-Хем кожууннуң баштыңы, ол-ла кожууннуң чагыргазының даргазы. 2005 чылда – Тываның бойдус ажыглалының сайыды, а 2007 чылдың апрельде Тыва Республиканың Бойдус курлавырларының болгаш экология сайыдынга томуйлаткан.
Ооң шаңнал-макталдары хөй. «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы», «Күш-ажылга ачы-хавыяазы дээш», "2002 чылда бүгү Россияның чурттакчы чонунуң чизезин чорутканы дээш» медальдар-биле шаңнаткан. Россия Федерациязының Күрүнениң күш-культура болгаш спорт комитединиң, Россия Федерациязының Көдээ ажыл-агый яамызының хүндүлел бижиктери-биле база шаңнаткан.
Каа-Хем кожууннуң чагырыкчызын болгаш кожуун чагыргазының даргазынга дөрт катап соңгуттуруп, каш хуусаа үргүлчүлеп ажылдаан Тыва Республикада чаңгыс-ла кижи Сагаан-оол Кызыл-оолович дээр болза, чазыг чок. Ол ажылдап турган чылдарында Каа-Хем кожууннуң социал-экономиктиг хөгжүлдезинге улуг идигни ойнаан. Хөй чылдарның дургузунда Каа-Хем хем кежир тудуп чадаан көвүрүгнү туттурар дээш, чазак-чагырга деңнелинге ол айтырыгны көдүрүп, көвүрүгнү тударынга улуг хуузун киирген дээрге-ле, ооң ажылы илдең.
С.К. Долгар бодунуң кол ажылындан аңгыда, корум-чурум тударынга, аар кем-херектер истеп тодарадырынга, кайы-даа кожууннарга даргалап чорааш, ИХК-биле демниг ажылдап, удуртуп турган. Ооң дугайында ИХК-ге ажылдап чорааш билген мен.
Чаңгыс чижекти бижип көрейн. 1991–92 чылдарның кайы-бирээзинде, кайы чыл дээрзин уткан-дыр мен. Тожу кожуунга даргалап турда, билдинмес улус 6 кижиниң амы-тынынга четкеш, дезип туруп берген. Тыва Республиканың ИХЯ-ның, кожууннуң ИХК-ниң шагдаа ажылдакчылары-биле кады ажылдап, кожууннуң девискээрин эки билир болгаш, истелгени база удуртуп турган. Оларның-биле кады вертолётка олуруп алгаш, элээн черлерни кезий ужудуп чорааш, тайгага чаштынып турган өлүрүкчүлерни туткан.
Оон ыңай, Тока дарганың Кызылда тураскаалының дужунда, кудумчу кежилдир, аъттыг тыва эки турачыларның тураскаалын тургузарынга идепкейлиг киржип, организакчыларның бирээзи болуп удуртуп турган.
Аныяктарның аразынга корум-чурум үрээшкиннери болгаш кем-херектер болдурбазы-биле культура болгаш спортту сайзырадып база чораан. Ынчангаш Россия Федерациязының Күрүнениң күш-культура болгаш спорт комитединиң Хүндүлел бижии-биле шаңнатканы ол.
Үстүнде бижиттинген чүүлдерден ап көөрге, С.К. Долгар партияның ортумак болгаш дээди школаларын доосканындан, партияның өөредии шын орукту кадр кижиге айтып каанындан Тывавыстың төлептиг оглу үнүп келген дээр болза – чазыг чок.
Сергей ТЫРТЫК.
«Шын» №25 2024 чылдың апрель 3
