Чыл адакталып эгелээрге, республиканың адыр бүрүзүнде албан черлери чыл дургузунда кылып чоруткан ажыл-ижин түңнеп, келир чылдың сорулгаларын салып эгелээр болгай. Декабрь 22-ниң хүнүнде Тыва Республиканың культура болгаш туризм сайыды Виктор Чигжит 2021 чылдың түңнелдерин инстаграм социал четкиге дорт эфир таварыштыр чонга таныштырган.
Бо чыл республиканың культура адырынга хөй-ниитиниң культурлуг хемчеглери-биле байлак эрткен. Оларның хөй кезии коронавирус халдавырлыг аарыгның салдары-биле онлайн хевирже шилчээн. Эпидемиологтуг байдал республикага нарын болуп турган-даа бол, Культура яамызы ажылын уламчылап турган.
Культура болгаш туризм яамызының ажыл-чорудулгазының кол айтырыгларының бирээзи “Культура” национал төлевилелди боттандырары болуп турар. Аңаа кызыгаарланып, 2021 чылда республиканың кожууннарында 6 культура бажыңнарынга капиталдыг септелгени чоруткан. Ол дээрге Кызыл кожууннуң Сукпак болгаш Черби суурларның, Бай-Тайганың Хемчик суурнуң, Тес-Хемниң Хөл-Өөжү, Чаа-Хөлдүң Ак-Туруг, Сүт-Хөлдүң Ишкин суурларның көдээ культура бажыңнары болур. Ол ышкаш капиталдыг септелгени Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксы суурнуң, Тожунуң Тоора-Хем суурнуң уругларның уран чүүл школаларынга база Кызыл хоорайда уругларның хореография школазынга база чоруткан. Чоокта чаа Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының “Суурнуң социал хөгжүлдези” федералдыг программазы-биле Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы суурга чаа Культура бажыңын чурттакчы чон боттары тудуп дооскан. Көдээ ажыл-агый болгаш Культура яамызының киржилгези-биле клубтуң ажыдыышкынын кылган.
Бо чылдың түңнели-биле алырга, 6 көдээ Культура бажыңы, 3 уругларның уран чүүл школазынга капиталдыг септелгени кылган болгаш 1 клубту туткан. Ол ышкаш “Сорунза” губернатор төлевилели-биле 6 кожуунда культура бажыңнары туттунуп турар. Ажыл келир чылын уламчылаар, чамдык тудуглар барык доостур четкен. Ол дээрге Бай-Тайга кожууннуң Кара-Хөл суурунуң, Өвүр кожууннуң Дус-Даг суурунуң, Сүт-Хөлдүң Кызыл-Тайга суурунуң, Каа-Хемниң Дерзиг-Аксының, Таңдының Кызыл-Арыгның, Барыын-Хемчиктиң Бижиктиг-Хая суурунуң культура бажыңнары болур.
Ооң-биле чергелештир “Культура” национал төлевилелдиң ачызында Чеди-Хөл кожууннуң Хөлчүк суурда, Өвүрнүң Хандагайтыда ном саңында, Барыын-Хемчик болгаш Сүт-Хөл кожууннарның уругларның ном саңнарында база Ак-Довурак хоорайның төп ном саңында амгы үениң чаа модельдиг библиотекаларын ажыткан. “Культура” национал төлевилелдиң “Чурагайлыг культура” деп адырындан 5 млн рубльди аңгылааш, Ак-Довурак хоорайның Культура өргээзиниң баазазынга виртуалдыг концерт залын база ажыткан. Үстүнде адаттынган культура бажыңнарынга болгаш уругларның уран чүүл школаларынга материал-техниктиг баазазын чаартып алыры-биле, база федералдыг бюджеттен акша-хөреңгини аңгылаан. Колдуунда үн күштелдирер болгаш чырыдылга аппаратуралары, көрүкчүлер залынга креслолар, сценага кедер идик-хеп комплектизи-биле чүмнээн.
2021 чыл республикада юбилейлиг чыл болганы-биле аңаа хамаарышкан хөй-ле культурлуг хемчеглер, халдавырлыг аарыг шаптыктаза-даа, онлайн хевирге дөмей-ле болуп эртип турган. Тыва Арат Республиканың 100 чылын уткуштур тыва күрүнени тургузарынга дорт киришкен орус чоннуң шылгараңгай оглу Иннокентий Сафьяновтуң тураскаалын Орус культура төвүнүң мурнунда тургускан.
База бир улуг хемчеглерниң бирээзи республика чергелиг фестиваль “Тыва – бистиң өргээвис” болур. Аңаа республиканың бүгү кожууннары офлайн-даа, онлайн-даа хевирге байдал аайынче киржип турган.
Кайгамчыктыг солун болган фестивальдың бирээзи делегей чергелиг «Азия төвүнге фанфаралар-2021» үрер хөгжүм оркестрлериниң фестивалы Кызылга болуп эрткен. Аңаа Россияның Камгалал яамызының төп шериг оркестри киржип турганын билир бис. Ол ышкаш бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыстан Кызылдың Президентиниң кадеттер училищезиниң барабанчылар оркестри болгаш Тыва Республиканың Чазааның Т.Д. Дулуш аттыг үрер хөгжүм оркестри чер-чуртувустуң мурнундан кайгамчыктыг талантызын көргүскеннер.
2022 чылда Культура яамызы “Культура” болгаш “Сорунза” национал төлевилелдерниң боттандырылгазын уламчылаар. Келир чылче планнаттынып турар чаа чүүлдерниң бирээзи кадрлар талазы-биле ажыл-агый деп санаттынып турар. Ол дээрге “Культура болгаш уран чүүл адырында адрестиг кадрлар белеткели” деп төлевилелди ажылдап кылыры болуп турар. Ооң кол сорулгазы — республиканың культура албан черлеринде чедишпес ажылчын олуттарны долдурары, албан мергежилиниң аайы-биле тускай эртем-билиг чедип алган кижилер ажылдаар кылдыр чедип алыры. Амгы үеде Культура яамызы республиканың кайы булуңнарында кадрлар чедишпес азы тускай эртем чок кижилер ажылдап турарыл деп чүүлдү тодарадып, мониторингини кылган. Кожууннарда анаа-даа кадрлар, удуртукчу олуттарга-даа ажылдаар кижилер чедишпес болганындан мал эмчизи, зоотехник дээн ышкаш өске мергежилдиң кижилери ажылдап турар.
Оон ыңай Кызылда болгаш республикадан дашкаар уран чүүл талазында өөренип турар сургуулдарның даңзызын тургузуп, кожуунун, чер-чуртун тодараткаш, өскен-төрээн чуртунда ооң мергежилиниң аайы-биле ажылчын олут бар-чогун көргеш, кадрлар чедишпес ажылчын олуттарны ынчаар дуглаар. Ук сургуулду бодунуң кожуунунга, сумузунга ооң өөредилгезин дооскужеге чедир хайгаарап көрүп, стипендияны тургузуп, деткимчени чедирер кылдыр быжыглаарын көрүп турар. Сургуул доозуп келирге, культура албан черинде мергежилиниң аайы-биле ажылчын олут хостуг, ону манап турар болур ужурлуг. Бо бүгүнү кылыр мурнунда ада-ие-биле кожуун, суму чагыргазының аразынга керээни чарып алыр.
Чаа Чазактың тургузуу туризм адырын Культура яамызынче дедир эгиткен. Ооң мурнундагызы ышкаш туризм адыры ажылдап турар. Бөгүнгү хүнде республикада туризм талазы-биле Чедер курортунда, “Тайга” станциязында комплекстерде ажыл чоруп турар. Келир чылын база уламчылаар. Ол ышкаш Дус-Хөл, Чагытай, Билелигге дыштанылга баазазын сайзырадыр дугайында ажылды келир 2022 чылда ажылдап кылыр. Аңаа хамаарыштыр төлевилелдер талазы-биле чагыглар кирип эгелей берген. Өске-даа кожууннар туризм талазы-биле база ажылдап чоруп турар.
Республиканың культура адыры ам-даа хөгжүп, чаа-чаа үзел-бодалдар төрүттүнүп, ажыл-агый делгемчиир идегел бар. Культурлуг хемчеглер чоннуң сеткил-хөңнүн көдүрер болгай.
Чыжыргана СААЯ.
#ТР_ниңкультураболгаштуризмяамызы #Чылдыңтүңнелдери #Дортэфир #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
