Бойдустуң үш халавының бирээзи – өрттен кыш, чай дивейн камгаланыры чугула. Соок дыңзыырга, чуртталга бажыңнарынга болгаш албан черлеринге өрт айыылды тургузуп эгелээр. Ооң чылдагааннары база аңгы-аңгы. Чижээлээрге, септеттинмээн печка, ооң хоолайы азы электри шугуму дээш оон-даа өске.
Одалга сезону эгелээн. Ооң-биле чергелештир чуртталга оран-саваларынга, албан черлеринге өрт айыылы база катап күштелген. Өрттен камгаланыр аргалар – өртке удур профилактиктиг ажылдарны чорудары, электри шугумун чаартыры, одаар печкаларны, оларның эргилээн хоолайларын солууру дээш янзы-бүрү. Чогуур ажылдарны чорудуп, кышка белеткел ажылдары кидин түлүк.
Профилактиктиг ажылдарның бирээзи – өрт медээлекчизи болур тускай дериг-херекселди салыры. Тываның Чазааның айтыышкыны ёзугаар ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы өрт медеглекчизи болур дериг-херекселди хөй ажы-төлдүг болгаш орулгазы эвээш өг-бүлелерниң бажың-балгадынга халаска тургузуп берип турар.
Хөй ажы-төлдүг болгаш хандырылгазы кошкак өг-бүлелерге деткимчениң немелде хевирин Тываның эрге-чагыргалары киирип турар. Республика бюджединиң акша-хөреңгизи-биле өрт медээлекчизи автономнуг дериг-херекселди оларның бажың-балгадынга тургузуп бээриниң шүүделин төлеп берип турар. Ооң дугайында хамаарышкан хоойлу төлевилелин республиканың Чазаа деткип, ону бадыладыры-биле ТР-ниң Дээди Хуралынче киирген турган.
Кандыг өг-бүлелер бажың-балгадынга өрт медээлекчизин халас салдырып ап болурул? Олар дээрге үш болгаш оон хөй ажы-төлдүг, инвалид уругларлыг, ол ышкаш орулгазы регионда доктаадып тургускан чурттаарының эң адаккы хемчээлинден ашпайн турар орулгалыг хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер-дир. Олар дөгерези печка-биле одаар бажыңнарда чурттап турар болур ужурлуг.
Онза байдалдар яамызының специалистериниң чорутканы шинчилелдер өрт медээлекчилериниң ажыглалы оттан камгаланырының эң дээштиг, үре-түңнелдиг хевири болуп турар. Оларның ачызында өрттерниң саны кызырылган, а когараан кижилерниң саны эвээжеп турар.
Бо чылын ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы ниитизи-биле 1130 өрт медээлекчизин саткаш, кожууннарның социал төптеринге үлээн. Бодунуң ээлчээнде социал төптер баш удур тургускан даңзы ёзугаар медээлекчини хамаатыларның бажыңнарында салып берип турар. Бо хүнге чедир медээчилерниң 867-зи салдынган. Чыл төнчүзүнге чедир ол ажыл доостур.
Өвүр кожууннуң социал төвүнүң даргазы Алена Донгактың дыңнатканы-биле алырга, 2025 чылда ниитизи-биле 55 өрт медээлекчизин 55 өрегеге салган. Оларның иштинде амыдыралы берге байдалда өг-бүлелер – 15, орулгазы эвээш өг-бүлелер – 10, хөй ажы-төлдүг ада-иелер – 13, инвалид ажы-төлдүг өг-бүлелер – 2, назы-хары улгатканнар – 5 хамааты, 5 харга чедир чаш ажы-төлдүг өг-бүлелер – 5.
Өрт медээлекчизи – бажың иштинге өрт үнүп, ыш чытталып эгелеп чорда-ла, медээлей бээр дериг-херексел. Тургустунуп келген айыылды баш бурунгаар медээлеп, удаан улусту оттуруптар дээрзин сагындыраал.
Халас ачы-дуза алыр даңзыже кирбейн турар өг-бүлелерни өрт медээлекчизин саткаш, салдырып алырынче кыйгырып тур бис.
Айдың ОНДАР.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №45 2025 чылдың ноябрь 20