2023–2024 чылдарның кыжынга белеткел ажылдарының үезинде хөй ажы-төлүдүг болгаш чединмес амыдыралдыг өг-бүлелер одаар чүүл-биле долу хандыртынган болурунче республиканың Чазаа шыңгыы кичээнгейни угландырган.
Социал дуза херек өг-бүлелерге одаар чүүл дузазын чедиреринге “Социал хөмүр-даш” губернатор төлевилели улуг ужур-дузалыг болганын демдеглээр апаар. Чүге дээрге бо төлевилел одаар чүүл-биле дуза чедирериниң чурумун болгаш хемчээлин доктаадып, организастыг ажылды билдингир болдурган. Дуза херек өг-бүлелер социал хөмүр-дашты алырынга кандыг документилер херегин, оларны кажан, кайнаар киирерин билир апарганнар. Черле ынчаш, чон “Социал хөмүр-даш” төлевилелдиң ужур-дузазын биле берген болгаш, ону ажыглап чаңчыгып калган.
2017 чылдан бээр үеде боттандырып келген “Социал хөмүр-даш” төлевилел ёзугаар одаар чүүлдү дузага алыр өг-бүлелерниң саны 2022 чылга чедир чыл санында көвүдеп турган. Чижээлээрге, 2018 чылда 1061 өг-бүле алган болза, 2021 чылда 3222 өг-бүлеге чедир өскен. Бо 2023 чылда социал дуза-биле одаар чүүл алыр өг-бүлелерниң саны элээн эвээжээн – 2971 өг-бүле чагыгларны киирген. Ооң чылдагаанын 3–7 харлыг уруглар дээш күрүнеден төлевирлерниң көвүдээни, ол ышкаш 8—17 харлыг ажы-төл дээш күрүнеден чаңгыс удаа төлевирлерниң улгатканы-биле деп социал камгалал органнары тайылбырлап турар.
“Социал хөмүр-даш” төлевилелге киржири дээрге-ле, халас хөмүрнү азы ыяшты социал камгалал органнары сөөртүп эккеп бээрин манап олурбас, чединмес чуртталгалыг өг-бүлелер боттары база шимчээни-ле дээре. Өг-бүлезиниң байдалының, орулгаларының дугайында дээш халас социал дузаны ап болурун бадыткаан документилерни тус черниң социал камгалал органнарынга чаа чылдың январь айның 10-нуң хүнүнден март 31-ге чедир дужаар ужурлуг. Бир эвес бо негелдени күүсетпес болза, халас хөмүр-даш азы ыяш алырынга бергедээшкиннер тыптып кээп болур. “Социал хөмүр-даш” төлевилелди боттандырып турар органнарның болгаш бүдүрүлгелерниң ажылынга база шаптараазыннар тургустунуп келир. Халас хөмүр-дашты ап болур байдалдыг өг-бүлелер, оларның саны август айда бүрүнү-биле тодараттынган болур ужурлуг. Ынчан халас социал хөмүр-дашты азы токпакты баш бурунгаар курлавырлаары, хереглекчилерге сөөртүп чедирери-даа, чиик боор. Бо чылда 6111,11 тонна хөмүр-дашты, 586 кубометр токпак ыяшты амыдыралының байдалы чегей өг-бүлелерге сөөртүп чедирери белен эвес херек.
Социал камгалал органнарының болгаш тус чер эрге-чагырга администрацияларының медээлери-биле алырга, чединмес өг-бүлелерге хөмүр-дашты болгаш токпак ыяшты сөөртүп чедирер ажылдар дооступ турар. Улуг-Хем кожуунда — 205, Чөөн-Хемчик кожуунда – 364, Бии-Хемде – 99, Тес-Хемде 106 өг-бүле халас хөмүр-дашты алганнар. Халас одаар чүүл алырынга чагыг киирген Тере-Хөл, Тожу кожууннардан өг-бүлелерни база токпак ыяш-биле хандырган.
Кургаг болгаш кээп дүшкен ыяштарны одаар чүүл кылдыр чурттакчы чон бүдүн чыл дургузунда кезип белеткеп алырын хоойлу-дүрүм ёзугаар чөпшээреп каан. Ооң дугайында арга-ыяш албан черлеринге дыңнадып, билдириишкиннерни киирип, чөпшээрелди алырын чурумчуткан. Эң ылаңгыя арга- арыг чоогунда чурттакчылыг черлерде өг-бүлелер бо чөпшээрелди ажыглап, одаар чүүлдү боттары немей белеткеп алырының аргазы бар.
“Социал хөмүр-даш” төлевилелди бо чылын чедиишкинниг боттандырган кожууннарны, сумуларны моон-даа ыңай адап, санап болур. Ниитизи-биле бо чугула ажыл эки чоруп турарын демдеглээр апаар.
Ш. МОҢГУШ
“Шын” № 86 2023 чылдың ноябрь 11