2024 чылды Россияга Өг-бүле чылы кылдыр чарлааны онзагай. “Өг-бүле – бичии күрүне” дээр болгай. Өг-бүлеге ынакшылды, бот-боттарын хүндүлежирин, ажы-төлге чажындан тура, ада-ие боттарының үлегерин көргүзүп чорааш, кижизидер болза, ынчан төлептиг кижилер болур. Ындыг төлептиг өг-бүлелер Тывада кайы хөй. Оларның бирээзинге эгин-кожа 60 чыл ажыр кады чурттаан Чылбак Чанган-ооловна биле Орлан-оол Кежеге оглу Монгуштарны хамаарыштырып болур.
Монгуштарның өг-бүлези 10 ажы-төлдү кижизидип, эртем-билигге чедирген. Ажы-төлү шупту дээди эртемниг, оларының аразында ийистери база бар. Үлегерлиг өг-бүле “Ынакшыл база шынчы чорук” медалының эдилекчизи.
Кижиниң намдары дээрге номчуттунмаан ном-дур. Оларның допчу намдарын төөгүүрге мындыг.
Чылбак Чанган-ооловна 1942 чылда Ак-Даш суурга 10 ажы-төлдүг өг-бүлениң ортун уруу болуп төрүттүнген, Ак-Даш суурнуң эге школазынга кирген. Өөренип турган үезинде шудургу, кызымак, ажылгыр, эртемге чүткүлдүүн көргүзүп чораан. 8-ки классты Бора-Тайга школазынга эки өөредилгелиг дооскан. 9–10 класстарны Суг-Аксы школазынга өөренип дооскан. Школачы үезинде хөй-ниити амыдыралынга идепкейлиг киржип турган. Класс даргалап, школаның редколлегиязын удуртуп, класс башкызының бүзүрелдиг дагдыныкчызы чораан. Школа дооскаш, Ак-Даш сүт-бараан фермазынга ажылдаан. Ол арга-дуржулгалыг саанчылардан дудак чок эки көргүзүглерлиг. Ажыл үезинде база бодунуң амыдыралынче чүткүлдүүн, тура-соруктуун көргүскен. База комсоргтап, “кызыл-булуң” эргелекчилеп, улуг назылыгларны үжүк-бижикке өөредип турган.
Үре-түңнелдиг ажылының түңнелинде Алдан-Маадыр ортумак школазынче комсомолчу путёвка-биле улуг пионер вожатый кылдыр чорупкан. Алдан-Маадыр ортумак школазынга хөй чылдарда эге класстарга башкылаан. Кызылдың башкы училищезин дооскан. 40 чыл башкылап ажылдаан.
Школага ажылындан аңгыда, Алдан-Маадыр суурнуң Херээженнер чөвүлелин даргалап, республика деңнелинге чедир ажылдаан. Шудургу удуртукчу ажылы дээш Россияның херээженнер эвилелиниң медалы-биле шаңнаткан.
Чылбак Чанган-ооловна аныяк башкыларның дагдыныкчызы, күш-ажылдың хоочуну, Сүт-Хөл кожууннуң хүндүлүг чурттакчызы, “Россияның алдарлыг башкызы” медальдың эдилекчизи.
Өг-бүлениң эр ээзи Орлан-оол Кежеге оглу – дээди эртемниг физика башкызы, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы, күш-ажылдың хоочуну. Сүт-Хөлдүң Кара-Чыраа, Алдын-Хавак чурттуг. Ол төрүттүнген өөнүң орнунда кончуг улуг онза тураскаалды кылып тургускан “алдын холдуг” шевер.
Лориса СААЯ.
Ээрбек суур.
“Шын” №48 2024 чылдың июнь 29
