Хөй аал чурттаар бажыңда кожаңар эжииниң аксында хайгаарал камеразы салдырып алган болза, ону ап кааптарын азы өскээр угландырарын негээр эргеңер бар. Ынчалза-даа чүгле шын эвес салдырып алган болза, негелде тургузуп болур силер.
Кандыг таварылгада негелде тургузуп болурул: камера көскү болур ужурлуг. Чажыт хайгаарал камеразын салдырары хоруглуг. Хайгаарал камеразының объективи силерниң эжииңерни тырттырбас ужурлуг. Хөй квартиралыг бажыңче кирер эжик аксынга хайгаарал камеразын салдырарда, ук бажыңның оода-ла 2-3 чурттакчызының (квартира ээлериниң) бижимел чөпшээрели турар болза эки.
Бир эвес хайгаарал камеразын шын эвес тургускан болза, чүнү канчаарыл? Бир-ле дугаарында кожаңар-биле чугаалашкаш, хайгаарал камеразының объективин өскээр угландырарын сагындырыңар. Башкарыкчы компания-биле харылзажыңар. Олар хөй-ниити чуртталга бажыңнарынга чурумну хыналдага алган турар ужурлуг. Ол бүгү үре-түңнел чок болза, полицияга баргаш, билдириишкин киирер.
Өске кижиниң бажыңын хайгаарал камеразы-биле тырттырып алыры – бажың ээзиниң хууда кызыгаарын хажыдып турары (РФ-тиң КК-ның 137 чүүлү) болур. Ооң кеземчези 200 муң рубль чедир торгаар азы ийи чылга чедир хосталгазын казыдып болур. Оон ыңай хууда медээлер дугайында хоойлуну хажытканы дээш, шүүгү чери камераны ап кааптарын негээр.
***
Дүнениң-не сая-сая кижилер бажының чанынга каш-ла сантиметр чоокка телефонун салып алгаш удуп турар. Чамдык улус телефонундан интернет көрүп чыткаш, ол-ла хевээр удуй бээр. Эртемденнерниң шинчилээни-биле алырга, телефон мээ чанынга чыткаш, кижиниң организминиң дыка хөй ажыктыг бүдүмелдерин өлүрүп кааптар. Ынчангаш сыртыының адаанга азы бажының чанынга телефон суп алгаш хондур удааш оттуп келген кижи уйгузун хандыр удуваан дег, мээзи шылап калган оттуп кээр. Ындыг улус уттуучал апаар, туткан чүвезин кайнаар салыпканын билбес боор.
Чүнү канчаар болза экил? Удуур бетинде телефонуңарны өске өрээлге салып калыңар. Уйгуңарны хандыр удуп, дыштаныпкан оттуп келгеш, чаа хүннү омак-сергек, чарт угаанныг эрттирер силер. Күш-шыдалыңар катап эглип келир.
***
Бөлүк кижилерни чурукка тырттырыптарга, ыяап бир-ле кижи караан шийипкен боор. Ону болдурбайн барып болур арга бар. Шупту деңге карактарын шийипкеш, бирээ, ийи, үш дээш, карактарын деңге ажыдарын дугуржуп алыңар. Ынчан чурукка «удуп» турар кижи чок болур.
***
Чамдыкта борбакка хайындырып каан чуурганы картаары дыка берге апаар. Чуурганың карты адырлыычал болзун дээш, чуурга хайындырар сууңаржа бир бичии омааш ишти содадан кааптыңар. Ынчан чуургалар карттаттынгыр боор.
***
Башка дааш-шимээн тыптырының кол чылдагаа- ны – мээниң хан-дамырларын холестерин дуй чыдыпканы болуп турар. Дараазында эмнээшкин дузалап болур.
100 грамм чеснокту аштааш, кырынче 100 мл араганы кудар. Ийи неделя дургузунда тургускаш, шүүреп алыр. Чаа тырткан лимон чулуун болгаш ары чигирин ол-ла хирени ийи неделя тургузуп алган чүүлүңер-биле холуй былгааш, соок черге суп алыңар. Чемненир мурнунда бичии омааш иштин ижип алыр силер. Хүнде үш катап ижер.
1 килограмм хоюдур тыртып каан клюква биле 200 грамм арыглап каан чеснокту холааш, 2 стакан ары чигирин немээш, холуй былгаптар. Эм ышкаш бичиилеп ижер.
***
Тайга тоорундан кылган кара эм херээжен кижиниң уруг савазында миоманы болгаш кисталарны эмнээр. Бир стакан тооруктуң кырынче чартык литр араганы (азы спиртти) кудупкаш, ийи неделя дургузунда караңгы черге тургузуп каар. Каш хонгаш-ла кара эмниг саваны чайып каап турар. Бир омааш кара эмни хүнде үш катап, чемненир мурнунда 30 минута бурунгаар ижер. Бир болза 40 мл сугга холуп алгаш база ижип болур.
3-6 ай дургузунда ижер. Аргалыг болза, алды шил ижер ужурлуг силер, ынчалза-даа ийи шил кара эмни ишкеш сегий берген улус хөй. Эмненип эгелээр бетинде эмчиниң шинчилгезин эртип алыры чугула.
«Шын» №41 2025 чылдың октябрь 23
