Тываның Көдээ ажыл-агый яамызының медеглээни-биле алырга, 2023–2024 чылдарның мал кыштаглаашкынынче республика ниитизи-биле багай эвес белеткелдиг кирген. Бир эвес мал чемин чүү хире курлавырлаанын көөр болза, 276,9 муң тонна сигенни белеткеп ап шыдаан. Эрткен 2022 чылда 259 914 тонна мал чемин көдээниң ажыл-ишчилери белеткеп алган турган. Республиканың мал чеминиң курлавырында 2 008,0 тонна, кожууннарның курлавырында 1 415,0 тонна сиген бары Көдээ ажыл-агый яамызының медээлеринде айыттынган.
Республикада бүгү хевирлерниң көдээ ажыл-агыйларының кыштагларында 200 муң ажыг бода мал, 1 миллион ажыг шээр мал, 100 муң хире чылгы мал, муң ажыг иви, 284 теве, 11 муң ажыг хаваннар бар. Оларның күш-шыдалы эки. Ниитизи-биле 3 318 коданда малды кыштагладып турар. Оларның 1925-и хууда мал ажыл-агыйлыг өг-бүлелерниң, 970-и тараачын-фермер ажыл-агыйларның, 224-ү көдээ бүдүрүлгелерниң, 199-у көдээ бүдүрүлге кооперативтериниң. Республиканың көдээ ажыл-агыйының ажык медээлери-биле алырга, 3 318 кыштагның 2 муң ажыг хирези суг-биле хандыртынган, 634 кыштагда кудуктар бар, 1 549 кыштаглар доңмас кара-суглар чоогунда.
Агаар-бойдуста болчумча чок деп тыва улустуң кичээндириг чугаазы бар. Ол дээрге агаар-бойдустуң байдалы аар-берге бооп болур, малчын кижи аңаа кезээде белен, ооң мал-маганының деңгели кандыг болуру ооң бодундан хамааржыр дээни ол.
Бо кыштың агаар-бойдузу нарын, хар кылын дүжүп болурунуң сезинчиг им-демдектери ноябрь айда-ла көстүп келген. Ноябрь айның чартыында-ла республиканың девискээринге элээн кылын хар чагган, чамдык кожуун, сумуларда майык ажа берген. Эң ылаңгыя Мөңгүн-Тайга кожууннуң девискээринде байдал элээн нарын. Аңаа ноябрь айның баштайгы чартыында чагган харның кылыны 20 сантиметр хире, чамдык черлерде оон-даа кылын. Хар чуга, чамдык кыштарда чер кара безин боор кожууннуң мал-маганы казып оъттаарынга шоолуг чаңчыкпаан болгаш, майык хире кылын харга безин чудай берип болур. Мөңгүн-Тайга дээрге онзагай агаар-бойдустуг оран-на болгай, изиг чайын безин хар чаай кааптар, чижээлээрге, 2022 чылдың июль айда.
Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызынга болгаш Мөңгүн-Тайга кожууннуң удуртулгазынга, ол ышкаш орук-транспорт бүдүрүлгелеринге малчыннарның кыштагларынче оруктарже шыңгыы кичээнгейни салырын, бир эвес хар хенертен чаап, дүвүлеп хадыыр болза, оруктарны дарый аштаарынга белен турар даалганы Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг берген.
Кыштаглаашкынны организастыг эрттирер, нарын байдалдарда чугула хемчеглерни шалыпкын ап чорудар талазы-биле тускай штабты база республиканың Көдээ ажыл-агый яамызында тургускан.
Кыштаглаашкынның кандыг чоруп турарының дугайында медээлер бо штабка кирер, берге байдалдар тургустунуп келир болза, оларны ажып эртер талазы-биле шиитпирлерни бо штаб хүлээп алыр ужурлуг. Нарын байдалдар үезинде дүрген хөделир бөлүктерни база тургускан.
Көдээ ажыл-агый яамызында дүн-хүн чок ажылдаар “изиг шугум” база бар. Мал-маган кыштаглаашкынынга берге байдалдар тыптып кээр болза, 8 (39422)9-75-50 дугаарлыг телефон дамчыштыр харылзажып болур.
Ш. ЛОПСАН.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №88 2023 чылдың ноябрь 18
