Айлаңмаа Михайловна Ооржак

Музей херээниң хоочуну, хөй-ниити ажылдакчы болгаш Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы Айлаңмаа Михайловна Ооржактың чок болган дугайында медээни Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг Национал музейиниң ажылдакчылары ханы кажыыдал болгаш сагыш-сеткилдиң эгиттинмес чидирии кылдыр хүлээп алганнар. Назынының 53 харлыында чуртталгадан ооң чорутканы ону билир болгаш ажылын үнелеп чораан кижилерниң чүректеринге улуг чидириг болуп арткан.

Айлаңмаа Михайловна 1972 чылдың июнь 18-те Кызыл хоорайга төрүттүнген. 1990 чылда Суг-Аксы ортумак ниити билиг школазын дооскаш, Новосибирскиниң күрүнениң педагогика институдунуң төөгү факультединче өөренип кирген. 1994 – 1997 чылдарда Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыгның 1 дугаар ортумак школазынга төөгү башкылап ажылдап турган. Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг Национал музейинге ажыл-чорудулгазын 1997 чылдың декабрь айда төөгү килдизиниң улуг эртем ажылдакчызындан эгелээн. 2005 чылда “Спортчу Алдар” музей-салбырның эргелекчизинге томуйлаткан. 2011 – 2025 чылдарда делгелге-экспозиция килдизиниң эргелекчизинге ажылдаан, 2016 – 2023 чылдарда – директорнуң ниити айтырыглар талазы-биле оралакчызы.

Тывага музей херээн хөгжүдеринге, Тыва Республиканың чоннарының төөгү-культурлуг өнчүзүн кадагалап арттырарынга болгаш нептередиринге көскү үлүүн Айлаңмаа Михайловна киирген. “Тыва 1941–1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында», “Совет Тыва” делгелге залдарын чаартырынга, ТАР-ны үндезилеп тургусканынга болгаш С.К. Токаның 100 харынга тураскааткан юбилейлиг хемчеглерни белеткээринге болгаш эрги музейге эрттиреринге киришкен.

Директорнуң оралакчызы болгаш, музейниң чурттар болгаш регионнар аразында харылзааларын башкарып турган. Елабугага (Татарстан), Абаканга, Моолга (2017) Надя Рушеваның делгелгелерин, Тыва дугайында делгелгелерни Казаньга (2017), Сочиге (2017) Аныяктарның болгаш студентилерниң бүгү делегей фестивалынга, “Азия төвүнүң тываларының делегейи” делгелгени Елабуганың төөгү-архитектура болгаш чурулга уран чүүл музей заповеднигинге (2018), Бурхарт Томанның “Ийи делегей – кара шимеш аразында” фотоделгелгени болгаш “Глаубергергте кельтилер делегейи” делгелгени Германияга (2018), “Халхин-Гол хемге тулчуушкун” делгелгени Моолдуң Улан-Баторга (2019), РФ-тиң Камгалал яамызының ведомстволар аразында V эртем-практиктиг конференцияның аайы-биле тыва эки турачылар болгаш Ада-чурттуң Улуг дайынынга ТАР-ның киржилгезиниң делгелгезин Москвага (2019), “Шагаа — ай календары-биле чаа чыл” делгелгени Федерация Чөвүлелинге (Москва, 2020) Айлаңмаа Михайловнаның удуртулгазы-биле республиканың регионнар болгаш моол күрүне-биле Кады ажылдажылга дугайында дугуржулга ёзугаар организастап эрттирген. Тываның, Минусинскиниң болгаш Хакасияның музейлериниң (2021) “Даш чуруктар” делгелгезин, Крым Республиканың Судак хоорайда “Судак шивээзи” музей-заповедникке (2022) Рушеваның 70 харынга тураскаадып “Кезээде элээди болгаш кайгамчыктыг” делгелгени, “Культура” национал төлевилелдиң күсели-биле “Россияның чурулга уран чүүл галереязы” күрүнениң федералдыг бюджет культура албан черинге “Верещагиннер. Чырык болгаш хөлеге” делгелгени, ол ышкаш Россияның чоннарының Культурлуг өнчүзүнүң чылында Новосибирскиниң күрүнениң чурт-шинчилел музейинге болгаш Красноярск крайның Таймырда чурт-шинчилел музейинге (2022) “Тывызыксыг Тыва” регионнар аразының делгелгелер төлевилелин боттандырган.

Айлаңмаа Михайловна – РФ-тиң Камгалал яамызының Культура департаментизиниң Хамаарышпас күрүнелер демнежилгезиниң болгаш Моолдуң камгалал сайыттарының саммитиниң Ажылчын-Тараачын Кызыл Шерииниң 100 чылынга тураскааткан “Тиилеттирбес болгаш алдарлыг” делгелгези (2018), Бурят Республиканың Национал музейиниң “Тибет медицинаның атлазы. Узун назынның чажыттары” делгелгези (2021), нацист үүлгедикчилерге өлүрткеннерниң болгаш оларның өмээржикчилериниң дугайында Россияның федералдыг болгаш регионнар архивтеринден материалдарының “Шаажылаарының хуусаазы чокка” Тыва Республиканың Национал музейинде делгелгези (2021), Сүбедей маадырның лаа бүдүмелден кылган дүрзү-хевирин тургускан “Сүбедей маадыр – улуг урянхай полководчу” делгелгениң музейге болгаш ооң салбырларынга көргүзүглериниң (2019), ол ышкаш Ыдыктыг Далай-Лама – XIV лаадан кылган хевир-дүрзүзүнүң делгелгези (2022) төлевилелдерниң организакчызы.

Коллекционерлерниң Тыва Республикага Улустар аразының бирги болгаш ийиги шуулганнарының, Коллекционерлер фестивальдарының (2018, 2019), улустар аразының “Музейде дүн”, Бүгү-российжи “Уран чүүл дүнези” акцияларының, школачылар аразынга чылдың-на эрттирип келген “Тыва – мээң төрээн черим”, ыяш чонар мастерлерниң “Уран балды” мөөрейлерни 2016 чылдан бээр башкарып турган. ТР-ниң Национал музейи А.М. Ооржактың удуртулгазы-биле “Пушкин картазы” төлевилелге идепкейлиг киришкен, ооң түңнелдери-биле “Тыва Республикага Федералдыг төлевилелди эң эки боттандырганы” деп шаңналды музей алган (2022), “Культура” национал төлевилелдиң “Сан-чурагай культуразы” угланыышкынга “Артефакт” платформага “Тываларның делегейи” делгелге дугайында информацияны ажыткан.

Айлаңмаа Михайловна бедик мергежилдиг специалист, билдилиг организакчы чораан. Кижилерге кичээнгейлиг, ханы эртем-билиглиг дагдыныкчы аныяктарның ажылынга дузалажып, оларның профессионал өзүлдезин деткип, билиглерни, арга-дуржулгазын үргүлчү дамчыдып берип турган. Идепкейжи хамааты туруштуг, Кызыл хоорайның девискээр соңгулда комиссиязының кежигүнү, Российжи шериг-патриотчу ниитилелдиң кежигүнү, 2009–2013 чылдарда ТР-ниң Национал музейиниң профэвилелин удуртуп турган.

А.М. Ооржак бодунуң ажылынга ак сеткилдии болгаш харыысалгалыы дээш ТР-ниң Баштыңының Өөрүп четтириишкин бижии-биле (2014, 2015), Дээди Хуралдың Хүндүлел бижии-биле (2019), РФ-тиң Президентизиниң соңгулдаларынга хамаатыларның соңгуур эргелерин хандырганы дээш РФ-тиң Хөй-ниити палатазының (2018), ТР-ниң Баштыңының – Чазааның Даргазының шаңналы (2015), РФ-тиң культура ажылдакчыларының профэвилелиниң шаңналы (2012), РФ-тиң культура ажылдакчыларының “Активчи ажылы дээш” хөрек демдээ (2013), “Боевое братство” шериг-патриотчу организацияның медальдары (2016, 2017, 2018), РФ-тиң Камгалал яамызының Өөрүп четтириишкин бижии-биле шаңнаткан.

ТР-ниң Национал музейиниң директору К.А. Бичелдей болгаш коллективи.
“Шын” №3 2024 чылдың январь 30