Чылдан чылче хоорай кыдыында чер бажыңнар чаъс соонда мөөгүлер дег немежип турар. Ылаңгыя чайладыр далаш кадында туттунган улус бир дугаарында, печказын эки хынаар болза эки. Чүге дээрге чаа өөредилге чылы эгелээни-биле ажыл-агый, школа-садик дээш ада-иелер амыдыралдың шапкын агымынче шымнып киргеш, өрт айыылынга удур бичии-ле эпчок чүүлдерни эскербейн баар. Бир көөрге, баштайгы хыраа чер кырында дүжүпкен, одалга сезону эгелей берген болур. Аңаа амдыгааштан белеткенири чугула.
Одалга сезону келбээнде, чер бажыңныг чурттакчылар печкаларын, ыш үнер хоолайларын үе-шаанда аштап, катап-катап хынап алыр болза эки. Улуг улустуң кичээнгей чок, чүве херекке албазындан, бо-ла угарлыг газтан ал боттары, ажы-төлү-даа хораннанып турарын сагындырары артык эвес. 2023 чылда ТР-ниң Кадык камгалал яамызының сан-чурагайындан көөрге, угарлыг газтан когараан 362 кижиге, ооң иштинде 165 уругга дүрген эмчи дузазын көргүскен. 2022 чылга көөрде, 28 хуу хөй болган. Ындыг айыылды болдурбас дизе, баш бурунгаар хемчеглерни дарый алыр.
Угарлыг газтың ыжындан хораннанмас дизе:
1. Печканы шын ажыглаар. Чарлы берген черлерин дарый малгаштап, чугайлаар.
2. Одалга сезонунуң үезинде хоолайларының чыглы берген хөөзүн аштап-арыглаар.
3. Печканың чылыын тудар чылдыргыыжын шуут хагбайн, бичии ажык тургузар.
Угарлыг газтан хораннаНы берген болза, баштайгы дузаны чедирери:
Угарлыг газтан хораннаны берген кижини дораан арыг агаарлыг черже үндүрер, организмниң улаштыр хораннанырын болдурбас.
Ыш үнүп турар черни дуглаар. Бир эвес бар болза, кислородтуг азы тускай масканы ол кижиге кедирер.
Тынар органнарже агаар дүрген кирер болзун дээш, аарыг кижини быктынче кыдыгландыр чыттырыпкаш, хөйлеңин, курун, галстугун чежиптер. Даштыкы хевин уштур.
Медерели кирип кээр болзун дээш, бичии хөвеңге нашатырлыг спиртти дамдылаткаш, ооң думчуунуң аксынга 1 см ырак тудуп алыр. Аргажок чугула апарза, ол кижиниң хөрээн дүрбүптер, бир болза, ооргаландыр азы хөрээнге чыттыргаш, горчичникти чыпшырыптар. Чүрек кезээнге горчичник салып болбас!
Хоранналы берген кижи медерел кирип келген болза, аңаа изиг шай азы кофе ижиртир.
Чүгле херек таварылгада, чүрээнге дорт эвес нугуушкун кылгаш, кылымал тыныышкын ажыглаар: 2 катап киир тынгаш, 30 катап базар.
Когараан кижиге дыш херек, ол күжүн камнаар ужурлуг. Ону изиргендирип болбас, кыдыгландыр чыдып алырга, чуга чоорган-биле шуглап каар.
Онза айыылдыг байдалдар болу бээрге, 112 дугаарже, Кызылдың ЕДДС телефонунуң: 2-31-42, 89133442112 дугаарларынче долгаар.
Бистиң корр.
«Шын» №66 2024 чылдың август 31