Республикада ниитизи-биле бок айтырыы нарын болуп турарын билир бис. Ук айтырыгны шиитпирлээри-биле “Транспорт сервизи болгаш төлевилел” күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгези туржуп, республиканың богун аштап-арыглап турар.
Бок айтырыынга хамаарыштыр Улусчу фронтунуң Тывада салбырынче Кызыл хоорайның болгаш Кызыл кожууннуң суурларының чурттакчы чонундан хүн бүрүде хомудалдар кирип турар. “Бокту үе-шаанда үндүр сөөртүрүнүң талазы-биле айтырыг чидиг болуп артпышаан. Бисче видео-даа, чурук-даа, дыңнадыг-даа хевиринге ук айтырыгны шиитпирлежип бээри-биле кыйгырыглар хөйү-биле кээп турар. Чоокта чаа бункерде чыылган бок изээш, кыва бергенин база тырттыргаш чорудуп турдулар” – деп, Улусчу фронтунуң Тывада координатору Ариана Салчак чугаалаан.
Оон ыңай чурттакчы чоннуң боттарының талазындан база частырыглар барын видео-кыйгырыглар херечилеп турар. Инээниң аайлаан баш-дуюн безин бункерже октапкан болур. Шаандан тура-ла бистиң өгбелеривис малының баш-дуюн анаа октавас, хоолулуг чемче хуулдуруп чораан болгай. Изигде ону бокче октаптарга, чыдып, ымыраа-сээк көвүдээри билдингир.
Чоннуң хөй санныг кыйгырыгларының түңнелинде Улусчу фронту бок үндүр сөөртүр бүдүрүлге черинче ажылдаар чурумун эде көрүп, бокту үндүр сөөртүр хүннериниң аразын чоогадыр дилегни киирген. Чайгы үеде хүннүң эвес-даа болза, оода 2–3 хонгаш-ла, бункерлерде бокту аштап турары күзенчиг.
Бо удаа, азы август 5-тиң хүнүнде чурттакчы чоннуң дилээ-биле Каа-Хем суурнуң Геофизическая кудумчузунда турар бункерлерниң байдалын көрүп четкен. Бок ында бункерлерни ажыр төктүп чыдар. Чурттакчылар база машиналыг, чадаг келгеш, богун бункерлерже кыр-кырындан октап-ла турар. Эң-не коргунчуг чүүл чүък машиназында долдур чүдүрген богун чаа аштап каан бункерлерже долдур төпкеш, баарын долгандыр кижилер көрүп турар. Чер-чуртувус арыг-силиг болзун деп бодаар болзувусса, ындыглар база боданып, чурттап чоруур черинге хумагалыг болуру чугула. Бункерлерде бокту чүдүрүп алгаш баарга, 2–3 хонганда база-ла долуп каар чылдагааннарның бирээзи ында.
“Шак мындыг байдал колдуунда садыглар чанында салдынган бункерлерде эскертинип турар. Бокту чүдүрүп алгаш баарывыска, эртенинде дораан дола берген болуру харааданчыг-дыр. Бистиң ажылдакчыларывыс амгы үеде Каа-Хем суурда бокту чүдүрүп чоруп турары көскү. Оочур ёзугаар аштап чоруп олурары ол. Удавас маңаа база келирлер” – деп, чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыдының оралакчызы Эдуард Күдер чугаалаан.
Каа-Хем суурда ниитизи-биле ишкири 8 куб хемчээлдиг 66 бункерни салган. Улуг хемчээлдиг бункерлерде бокту үндүр сөөртүрү-биле регионалдыг операторнуң бок сөөртүр 7 машиназы ажылдап турар. Бокту үндүр сөөртүрүнүң чурумун хүн бүрүде байдал аайынче эде көөр ажылды республиканың Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызы чорудуп турарын сайыттың оралакчызы демдеглээн: “Барык хүннүң чыгыы бок үндүр сөөртүр чурумну эде көрүп, баштай дүрген долар черлерни аштап-арыглап турар. Ол ышкаш бок үндүр сөөртүр немелде техниканы садар талазы-биле ажылды чорудуп турар бис. Немелде техника садып алыры-биле мөөрейге кириштивис. Бок сөөртүр 5 машинаны күрүне бисче киир бижипкен. Мөөрейни эрттирген компания 20 ажыл хүнүнүң дургузунда биске эккээр ужурлуг. Олар чедип келирге, ажылдың түңнели экижиир”. Техника садып алыр талазы-биле ажылды яамы чылдың-на чорудуп турар.
Каа-Хем суурнуң чагырга даргазының чуртталга-коммунал ажыл-агый болгаш амыдырал-хандырылга талазы-биле оралакчызы Али Монгуш суурнуң арыг-силиин тудары-биле чогуур хемчеглерни чорудуп турарын демдеглевишаан, чурттакчы чонну субботниктерге киржирин кыйгырган: “Бот-боттарывысты хүндүлежип, арыг-силигни тудуп, субботниктерже доктаамал үнүп турарыңарны кыйгырдым. Бок үндүр сөөртүп турар албан чериниң ажылын база үнелеп, ол дээш төлевирлерни база үе-шаанда төлеп ап турары чугула”.
Кижи бүрүзү бодунуң чурттап олурар оран-савазының арыг-силии дээш сагыш човап, чогуур ажылдарны кылып турар болгай. Шак ол ышкаш чурттап турар сууру, хоорайы дээрге-ле база кижиниң бажыңы-биле дөмей. Чүгле боттарының думчуунуң бажын бодавайн, кижи бүрүзү арыг-силигни сагып, сагыш-сеткилинден чер-чуртунуң арыг-силии дээш кызар болза, ынчан байдал экижиир. Чогуур черлерже кыйгырыгларны кылып, чуртувустуң арыг-силии дээш демисежип турар сагыш-човаачал кижилерниң болгаш оларга дузалажып турар Улусчу фронтунуң бары база өөрүнчүг.
Чыжыргана СААЯ.
Буян Ооржактың тырттырган чуруктары.
