Тыва Республиканың Национал архивинге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тыва Арат Республиканың ССРЭ-ниң хүрээлеңинге эки тура-биле каттышканының 80 чыл оюнга тураскаадып, күрүне илеткелин белеткеп турар бөлүктүң кежигүннери-биле ужурашкан.
Бо төөгүлүг шиитпирни амыр эвес дайын чылында – 1944 чылдың октябрь 11-де хүлээп алган. Оон бээр бир ай эрткенде, ССРЭ-ниң улус комиссарларының Чөвүлелиниң «Тыва автономнуг областың көдээ ажыл-агыйынга дузаның хемчеглериниң дугайында» доктаалы үнген.
Шак ынчалдыр, улуг чурттуң хүрээлеңинче бактаап киргеш, Тыва хөгжүлдениң чаа-чаа арга-шинектерин алган.
1973 чылдан 1991 чылга чедир СЭКП Тыва обкомунуң бирги секретарының албан-дужаалын ээлеп турган Григорий Чоодуевич Ширшин мынчаар демдеглээн: “1960 чылдарда Тыва Россияның хүрээлеңинге бактаап киргенинден бээр чаа-ла 17 чыл болуп турган, ынчалзажок социал-экономиктиг база культурлуг хөгжүлдениң талазы-биле оккур базымнар совет удуртулганың мурнунга ону автономнуг республика кылдыр эде адаар арга-шинекти берген. 1961 чылдың октябрьда Хрущёвтуң “карандылаашкынында” ук айтырыгны чедиишкинниг шиитпирлээн.
Оон аңгыда, автономнуг область эрге-байдалдыг тургаш безин, Тыва өске крайларның азы республикаларның кезик-чамдыызы болу бербээн, а чүгле Москвага дорт чагыртыр бот-тускайлаң тургузуг болуп келген. Тыва АССР тургустунганы-биле ооң тускайлаң чоруу улам быжыккан”.
Ужуражылганың киржикчилериниң бирээзи Шериг- оол Дизижикович Ооржак болган, ол республиканың баштайгы Президентизи, а ооң соонда 1992–2007 чылдарда Тываның Чазааның Даргазы. Ол илеткелдиң социал кезээнче кичээнгейни онзалап углаарын саналдаан.
«Бо белеткеп турарывыс ажылывыстың тургузуун, ужур-утказын Тываны аңгы-аңгы чылдарда удуртуп баштап чораан хүндүлүг хоочуннарывыс-биле, төөгүчүлер болгаш эртемденнер-биле кады сайгарып чугаалаштывыс. Олар дыка хөй чүүлдерни өөренип көрген-дирлер. Ынчангаш анализти, деңнелге сан-медээлерин чугулалай көөрү эргежок чугула. Чүге дизе бисти, чаңгыс чер чурттугларывысты, ажы-төлдеривисти эки чурттазын дээш, мындыг шиитпирни хүлээп ап келген кижилерниң хөделии бистиң салгалдарывыска сонуурганчыг болуру билдингир» — деп, Владислав Ховалыг бодунуң арынында бижээн.
А. ХЕРТЕК белеткээн
"Шын" №23 2024 чылдың март 27.
