Тыва Республиканың Национал архивинге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тыва Арат Республиканың ССРЭ-ниң хүрээлеңинге эки тура-биле каттышканының 80 чыл оюнга тураскаадып, күрүне илеткелин белеткеп турар бөлүктүң кежигүннери-биле ужурашкан.
Бо төөгүлүг шиитпирни амыр эвес дайын чылында – 1944 чылдың октябрь 11-де хүлээп алган. Оон бээр бир ай эрткенде, ССРЭ-ниң улус комиссарларының Чөвүлелиниң «Тыва автономнуг областың көдээ ажыл-агыйынга дузаның хемчеглериниң дугайында» доктаалы үнген.
Шак ынчалдыр, улуг чурттуң хүрээлеңинче бактаап киргеш, Тыва хөгжүлдениң чаа-чаа арга-шинектерин алган.
1973 чылдан 1991 чылга чедир СЭКП Тыва обкомунуң бирги секретарының албан-дужаалын ээлеп турган Григорий Чоодуевич Ширшин мынчаар демдеглээн: “1960 чылдарда Тыва Россияның хүрээлеңинге бактаап киргенинден бээр чаа-ла 17 чыл болуп турган, ынчалзажок социал-экономиктиг база культурлуг хөгжүлдениң талазы-биле оккур базымнар совет удуртулганың мурнунга ону автономнуг республика кылдыр эде адаар арга-шинекти берген. 1961 чылдың октябрьда Хрущёвтуң “карандылаашкынында” ук айтырыгны чедиишкинниг шиитпирлээн.
Оон аңгыда, автономнуг область эрге-байдалдыг тургаш безин, Тыва өске крайларның азы республикаларның кезик-чамдыызы болу бербээн, а чүгле Москвага дорт чагыртыр бот-тускайлаң тургузуг болуп келген. Тыва АССР тургустунганы-биле ооң тускайлаң чоруу улам быжыккан”.
Ужуражылганың киржикчилериниң бирээзи Шериг- оол Дизижикович Ооржак болган, ол республиканың баштайгы Президентизи, а ооң соонда 1992–2007 чылдарда Тываның Чазааның Даргазы. Ол илеткелдиң социал кезээнче кичээнгейни онзалап углаарын саналдаан.
«Бо белеткеп турарывыс ажылывыстың тургузуун, ужур-утказын Тываны аңгы-аңгы чылдарда удуртуп баштап чораан хүндүлүг хоочуннарывыс-биле, төөгүчүлер болгаш эртемденнер-биле кады сайгарып чугаалаштывыс. Олар дыка хөй чүүлдерни өөренип көрген-дирлер. Ынчангаш анализти, деңнелге сан-медээлерин чугулалай көөрү эргежок чугула. Чүге дизе бисти, чаңгыс чер чурттугларывысты, ажы-төлдеривисти эки чурттазын дээш, мындыг шиитпирни хүлээп ап келген кижилерниң хөделии бистиң салгалдарывыска сонуурганчыг болуру билдингир» — деп, Владислав Ховалыг бодунуң арынында бижээн.
А. ХЕРТЕК белеткээн
"Шын" №23 2024 чылдың март 27.
![](https://sun4-21.userapi.com/impg/WwE6Mw0bGaI_tN0kVwcw41CBZ-OkXfgDoqerYQ/6HCsonKuQFk.jpg?size=807x538&quality=95&sign=9cbdc2d8563f46e35b046db93cca1b3b&c_uniq_tag=4oZpMm0g3gp6gqq_w5dMaPYtw_czVO5cGrrh3tdzH5k&type=album)
![](https://sun4-22.userapi.com/impg/RWLWapC1mBUZTmfVuXLI-sFWenhKLYup83WE4Q/jEyaE7C2h5g.jpg?size=807x678&quality=95&sign=a19e45b406bb75c1a22945f1ba904f00&c_uniq_tag=gW7SDMyhXOURx_8oZTAmiVrJCBdIMwo5ov05kKAMGgA&type=album)
![](https://sun4-20.userapi.com/impg/Z0ARzTtbjAxrBalecc5vme-qGUAnpCEWlG_9-Q/-cLQvvQAV9o.jpg?size=807x538&quality=95&sign=0fe80cc2c5642ae8b12bdae16a6e8e2f&c_uniq_tag=4WDd_gz5a8F3lz_7LQxbfh91GuBF6XLBPPNTp0qyViY&type=album)
![](https://sun4-19.userapi.com/impg/7Wis3H6-WuEDbTNYikdmM52h8LPsdDi78SO-0w/5F9V_4OttJw.jpg?size=807x580&quality=95&sign=1e9185026d819306c34d865db54b7c8b&c_uniq_tag=6PUgYvfAVvKmDSogLU7HN29jBMu5rtFuTsKsYEmWCNc&type=album)
![](https://sun4-18.userapi.com/impg/jTLF1-7opseSD2w-EVrCoT8TvSMgyypcgopduw/piTUKsFDWXM.jpg?size=807x538&quality=95&sign=3a24a4c9bc5ee7eef34baf4705409bda&c_uniq_tag=lppToR0J15AOWBvRAPxaFZk3ZCSoWMYWJZnSSWDUDOQ&type=album)
![](https://sun4-19.userapi.com/impg/oH8sCKS4zkZtYYYwtpw-RPBts8-0mja2DloCIA/JKLphJ9O7ro.jpg?size=807x538&quality=95&sign=c2b9837d30935e68cb74d24ef24c551a&c_uniq_tag=9896pFdeF3iiPEzWLsKhMsJKskjMmFR8umwZfQfMtts&type=album)
![](https://sun4-18.userapi.com/impg/0yrL9J2h-J3r5isIHb_PF389hxtcXiDTnCGnig/D0RPWI-MOos.jpg?size=807x572&quality=95&sign=29ff22bde5fabbbda2a3a37892a0c581&c_uniq_tag=-mSXj6VGPErhD7f0cOGrsH9xz4HR6Fq2LNzrYw9VrlU&type=album)
![](https://sun4-21.userapi.com/impg/JNwDivkaUsQMQVZ8P254xjyF3uUQZyqLzi1b7A/BLh1v2XiVqc.jpg?size=807x579&quality=95&sign=629e02b7ba3815947ab4aac5c3d703d9&c_uniq_tag=TD4FrQvPX8sKKlI30JChotzlpA6hPc_SCK5SnP6DVuE&type=album)
![](https://sun4-22.userapi.com/impg/7YjW0kIU-pOecY3VqFsBYoAZUw8mB-qDHbRz0Q/Wdje187dg4c.jpg?size=807x538&quality=95&sign=513f9835a6ca6404ce8717705e88f050&c_uniq_tag=1t26udTWqBld7pzKAFazGTXyOf3AKt2LmncrfDbvfYk&type=album)