Тоолчургу чугаа
Хемчикте Уру деп хемниң ындыы сынында Соруглуг-Баалык дээр аржаан бар.
Шаанда Соруглуг-Баалыктың кара суунуң үнген бажынга бир аңчы Бышкак-Кара деп кижи улуг аң аткан. Балыгланган аң сугнуң үнген бажынга кээп чыдыпкан. Аңның төктүп чыдар ханы сугга көвүктелдир хайнып, өңү агарып бадып чыдар болган.
Сугда аң ханы агара бээрин бир дугаар көрген аңчы ону элдепсинип, сугну адыжынга дозуп ижерге, дарызыг чыттыг, кужурзуг амданныг суг болган. Элдепсинген аңчы боду чугааланган:
— Кандаай чиктиг амданныг суг боор бо? – дээн.
— Аржаан-дыр, эм аржаан — дээн соонда, кончуг чараш аныяк кыс кижи көстүп келгеш, чораан-чорбааны билдинмейн чиде берген.
Оон бээр-ле Соруглуг-Баалык аржааны дээр аржаан тывылган. Ол аржаанга аарыг улус кээп аарыг-човулаңындан адырлып сегип турар апарган.
Аржаанның аныяк кыс ээзи бар деп чүвени каш-даа кижи көрген болгаш таварышкан чүве дээр. Аржаанның ээзи кыс арага чыдынга шыдашпас, эзирик кижилерни көөр хөңнү чок деп чүвени аңаа келген улус чоорту биле берген. Ынчангаш ол аржаанче арага ап чораан улус болза, аржаанның бетинде арттың кырынга шуптузун чок кылгаш, аржаанга баар ужурлуг чүве-дир.
Аржаан ээзи бичии уругларга кончуг ынак. Ынчангаш ол аржаанга келген кижи уруглардан белек кылдыр бир-ле чүвени, уруглар идик-хевинден бир-ле чүвени даарааш, ында Бай-Ыяш дээр кезек ыяштарга азып каар чүве-дир. Аржаан ээзи ону көргеш, аажок-ла өөрүүр дижир.
Соруглуг-Баалык аржаанынга арага таарышпас.
«Мифы, легенды, предания тувинцев» деп номдан алган.
«Шын» №96 2023 чылдың декабрь 16
