Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Алик Монгуш республикада көдээ ажыл-агый адырында байдал, хову ажылдары, кышка белеткел кампаниязы база арат-фермерлерге деткимчелер дугайында тайылбырны кылган.
— Бо чылын агаар-бойдустуң чогумча чок болганындан часкы хову ажылдары 20 хире хонук озалдап эгелээн. Ажыл-агыйларның белен эвезинден эвес, а ылап-ла хөрзүннүң температуразы тараа үрезинин чажарынга таарымча чок болганындан. Ындыг турбуже, арат ажыл-агыйлар анаа олурбааннар, тарылга ажылдарынга кызымаккай белеткенгеннер. Амгы үениң көдээ ажыл-агый технологияларын болгаш минералдыг чемишчидилгени ажыглап тургаш, эрткен чылдан эвээш эвес дүжүттү алыр деп планнап турар бис. Кааңдаашкынныг хүннер эрткен, ам чаъстап эгелээн, ол кызыл-тас, көк-тараа, кырлыг-кара база рапстың үнеринге дузалаар боор.
Ажылчын сургакчылаашкынының үезинде ховуларга четкеш, тарааның бажы четчип, быжыгып, өзүп турарын көргенин Алик Кертик-оолович чугаалаан: «Кырлыг-караны (гречиха) республика рыногунче үндүрер дугайында айтырыгны өөренип турар бис. Ол төлевилелге 800 хире гектар дүжүткүр черни аңгылаан. Бо ажылды Таңды кожуунда дуржулгалыг арат Михаил Санников 3 дугаар чыл идепкейлиг чорудуп турар. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг эрткен чылын М. Санниковтуң ажыл-агыйынга чорааш, республиканың Көдээ ажыл-агый яамызынга кырлыг-караны болбаазырадыр талазы-биле ажылды чорударын дааскан.
Минусинск хоорайга кырлыг-караның шенелде партиязын болбаазыраткан. Дээди сорттуң кырлыг-каразының шынары эки болду. Бо хүнде хөй бюджет албан черлери Михаил Санников-биле кырлыг-кара садып алыр керээлерни чарып турар».
Ол ышкаш бо чылын Көдээ ажыл-агый яамызының тускай программазының деткимчези-биле Улуг-Хемниң Арыг-Үзүү сумузунда «Оргаадай» бүдүрүлге тараа культураларын, ооң иштинде кырлыг-караны болбаазырадыр цехти тургускан деп, А. Монгуш дыңнаткан.
Чоокта чаа көдээ ажыл-агыйның хоочуннары-биле ужуражылга эрттиргенин база ол чугаалаан: «Хоочуннарның санал-оналдарын, совет үеде кандыг технологияларны ажыглап турган дугайында сүмелерин дыңнадывыс. Совет үеде бүгү Тывага 300 муң ажыг гектар шөлге тараа тарып турган. Ынчан үрезин, чемишчидилге шупту халас, көдээ ажыл-агый техниказы чылдың-на чаартынып, ажылчын күш база чедер турган. Ол дээрге-ле көдээ ажыл-агыйны сайзырадырынга кол чылдагааннар-дыр. Амгы үеде көдээ ажыл-агыйда чүгле хуу сайгарлыкчылар, арат-фермер ажыл-агыйлар ажылдап турары харааданчыг. Бо үениң байдалы-биле оларны халас хандырып шыдавас бис. Ынчалза-даа көдээ ишчилерге деткимче көргүзер хөй-ле хемчеглер, программалар, төлевилелдер бар. Чыл санында арат ажыл-агыйларны хөгжүдер дээш, дүжүдү эки болзун дээш, деткимчелерни көргүзүп турар. 90 чылдарга бодаарга, суур бүрүзүнде көдээ ажыл-агый техниказы чаа тракторлар, комбайннар бар апарган. Ынчалза-даа ол ам-даа эвээш-тир ийин».
Көдээ ажыл-агыйларга деткимче көргүзер аңгы-аңгы угланыышкынныг субсидиялар база бар. Чижээлээрге, үрезин, техникага кывар-чаар материал саткан акша-хөреңгизиниң чамдыызын эгидип бээр программалар бар. Чижээлээрге, арат-фермер бүрүзү улуг техника садып алыр аргазы чок болгай, ынчангаш садып алыр техниканың чарыгдалының 75 хуузун бюджеттен, 25 хуузун арат боду үндүрер субсидиялар безин бар. Мал, чер ажыл-агыйы кылыксаар күзелдиг, арат-фермер болуксаар аныяктарга аңгы-аңгы угланыышкынныг деткимчелер хөй. Олар Көдээ ажыл-агый яамызынга баргаш, тайылбырны ап, чагыгларны киирип болур.
Алдынай СОЯН белеткээн.
"Шын" №53, 2023 чылдың июль 19