Чай дүшкен. Изиг хүннер эгелээн. Ооң-биле кады бойдуста бар бүгү-ле янзы-бүрү ызырар, шагар чалгынныг курт-кымыскаяк база шимчеп, оттуп келгеннер. Оларга дүктүг-ары, тас-ары, маас, шаашкак, черлик-ары, ымыраа болгаш оон-даа ѳске ызырар, шагар курттар хамааржыр.
Дыка кѳвей таварылгада арылар кижилерни бо-ла шапкан боор. Чамдык кижилер арыга шактыргаш-даа, тоовас болур. А чамдыктары ары шаптарга, дораан эът-кежи кижип, кызып, ыжып, эъдинге калбак шивишкилер тыптып, бажы дээскинип, кускузу кээп, бергедеп эгелээрлер. Чамдык таварылгада харын-даа кижиниң тыныш органнарын бергедеди берип болур: боостаа дуй тудуп, тыныш чедишпестеп, боостаа кижип, үнү шедиргиленип болур. Эң-не берге таварылгада ханының базыышкыны кудулап, чүрек, хан-дамыр талазындан бергедээшкиннер (шок) бооп болур. Ындыг таварылгада кижиге ѳй-шаанда дүрген дуза чедирбес болза, ол кижиниң амы-тынынга айыылдыг байдал тургустунуп болур. Ындыг улус үргүлчү бодунга ап чоруур аллергияга удур эмнер суп каан аптечкалыг болур болза эки.
Ызырар курт аймаанга шактырбас дизе, чүнү канчаарыл?
Аңаа хамаарыштыр дараазында медээни кичээнгейге алырын сүмелеп болур:
1) рынок-базарларга, кат-чимис садып турар черлерге ары кѳвей чыглыр. Ындыг черлерни оюп чоруңар;
2) даштыгаа чигирзиг чем, мороженое чивеңер;
3) ѳңгүр чечектерлиг болгаш кара ѳңнүг хеп кетпеңер. Ак, ногаан, хүрең хепке ызырар курт аймаа чыылбас;
4) үнүштерден, чечектерден кылган чыттыг суглар (духи аймаа) ажыглаваңар. Ооң чыдынга арылар дыка ынак;
5) арга-арыгже, хову-шѳлче дыштанып чорупкаш, бүгү-ле чигирзиг чемнерни дуглаңар; чигирзиг суксуннар саваларын ажык тургуспаңар, чүге дизе ынаар арылар киргеш, аксыңарны, дылыңарны шап болур;
6) арга-арыгга ары ѳѳ туруп болур черлерге кичээнгейлиг болуп, ары ѳглерин оюп кылаштаңар;
7) кызыл-даван сигенге кылаштаваңар. Ары ѳѳн базып болур силер;
8) ары уязының чанынга ары кажан-даа ѳлүрбеңер. Ол айыылды эскерип кааш, тускай суук бүдүмелди үндүрүптер. Ол бүдүмелдиң чыды ѳске арыларны кижиже ѳѳр халдааш, шагарынче албадаптар.
Ары шапкан таварылгада канчаарыл?
Ниити дүрүм:
1. Арының шагар чери (жало) кеште артып калган болза, ону кончуг дүрген ап кааптыңар. Шаккан черин идип, баспаңар – хораны ханче тарай берип болур.
2. Ары шаккан черге дораан соок чиңнээшкинден кылыңар.
3. Ары хоранынга алзыычал кижилерге сүме: ары шаккан черниң үстүнге жгуттан дораан салгаш, кончуг дүрген аллергияга удур эм ижер. Байдалыңар арай берге болза, дүрген эмчи дузазын алыңар, эмнелгеже барыңар.
Бир эвес силерге үргүлчү ындыг бергедээшкиннер таваржып турар болза, эмчиниң тускай сүмезин алыңар.
А.С. МОНГУШ, Республиканың 1 дугаар эмнелгезиниң аллерголог-иммунолог эмчизи.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №20 от 2025 чылдың май 29