РФ-тиң бойдус курлавырлары болгаш экология сайыды Александр Козлов Тывага ажыл-агыйжы сургакчылаашкын-биле келген.
Федералдыг сайыттың келген кол сорулга- зы — регионнуң экологиязынга хамаарышкан айтырыглар база ооң иштинде кирип турар «Арыг агаар» төлевилелдиң боттанылгазы. Сайыт А. Козлов биле ТР-ниң Баштыңы В. Ховалыг республиканың массалыг информация чепсектериниң журналистериниң айтырыгларынга харыыны берген.
— Кызылга келгеш, «Кадарчы» деп черге четкеш, боттарыңар карааңар-биле хоорайның берге айтырыын көрдүңер. Ам март ай-дыр, январь-февраль айларда байдал оон-даа нарын турган болгай. Бо байдалды чүү деп көөр-дүр силер, Александр Александрович?
— Бирээде, Кызыл хоорай Президентиниң даалгазы-биле агаарның хирлениишкинин сайгарып көрзүн дээн төлевилелче кире бергени — кончуг чөптүг шиитпир-дир. Бөгүн бис ону саазынга эвес, а херек кырында караавыс-биле көрдүвүс. Сооктуң түлүк үезин, бажыңнарны улгаттыр одап, ЧЭТ эң улуг күжениишкинниг ажылдап турар үезин безин көрбээн болгай бис. Президентиниң даалгазы-биле агаарны чогуур деңнелдиг байдалга чедирер ажылды чорудар ужурлуг бис, шынап-ла, ол бодунуң Айтыышкынынга ону чугаалап турган болгай. Ам чүнү кылырын планнаар деп айтырыг бар. Кол чүүл, агаарның кол хирлендирикчизи кымыл деп чүүлдү санап үндүрер херек. Чүге? Чүге дизе хирлендирикчи чүгле хөө үнүп турар хоолайда эвес, оон чүнү үнүп турар деп айтырыг бар. Кижиниң кадыкшылынга хоралыг бүдүмелдерни чок кылыры чугула. Тываның Кадык камгалал яамызындан кижиниң кадыкшылынга хөө кандыг багай салдарлыгыл деп анализти биске бээрин дилээн бис. Ону база ажылывыска өөренип көөр бис, бо шупту кижилерге хамааржыр болгай.
Агаарны эң-не хирлендирип турар чүүлдү санап үндүрер, дыка улуг ажылды чоруттувус. Хоорайның хуу бажыңнары агаарже 65 хуу хоралыг бүдүмелдерни үндүрүп турар, ол дээрге 18 муң бажың-дыр. А арткан 10-у бүдүрүлгелер, оларның аразында эң-не улуу– полигон биле ЧЭТ. Амгы үеде ону документ кырынга долдургаш, ооң түңнели-биле Россбойдусхайгаарал албаны ол хирлендирикчи бүдүрүлгелерден негелдени салыр, үндүрүп турар хоралыг ыжын кайы хире эвээжедир ужурлугул. Бо ажылды бо чылдың төнчүзүнге чедир чоруткан турар. Бүдүрүлге ол негелделерни алгаш-ла, техниктиг шиитпирни биске бээр ужурлуг, ону канчаар күүседир, кандыг технологияларны ажыглаар, саң-хөөнү кайы үндезинден алыр. Бүдүрүлгелерден агаарның хирлендириишкинин 36 хуу эвээжедирин манап турар бис.
Чурттакчы чон-биле чугула болгаш харыысалгалыг ажыл манаттынып турар. Хем кыдыында болгаш үргүлчү хадымырлаар черлерде турар печка одаар бажыңнарның хөөзү бүдүн хоорайже тарап турар. Үстелчек «ж» марканың хөмүр-дажы төндүр кыппас, оозу харааданчыг.
Ынчангаш энергетиктер кандыг бажыңнарны электри хандырылгазынга кожар, а кайызын төп чылыдылгага кожар база кандыг өске аргалар барын ажылдап кылып турар. Тодаргайлаарга, аңгы-аңгы аргаларны дилеп турар. Ол ышкаш дериг-херекселдиң өртек-үнези чеже болурул, котёлдарны солууру дээш оон-даа өске. Бо бүгүнү чыл төнчүзүнге чедир санап үндүрген турар ужурлуг. Ук ажыл регионнуң Баштыңының удуртулгазы-биле кидин түлүк чоруп турар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың найысылалы «Арыг агаар» төлевилелде киржип турары дээш Александр Александровичиге өөрүп четтиргенин илереткен. «Бо төлевилел чүгле Кызылга эвес, Сукпак болгаш хоорайжыткан Каа-Хемге база хамааржыр апаар. Бо айтырыгны сайгарып тургаш, дыка эки саналдар тыптып келген. Агаарның хирлениишкининге кол чылдагаан хуу сектор болганда, тудуг рыногун сайзырадып болур. Ам тудугнуң хемчээли кайы хире болурун билип алыр херек. Ынчангаш бо айтырыгны сайгарып көөр кылдыр алдывыс» — деп, В. Ховалыг чугаалаан.
Бистиң корр.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
«Шын» №19 2024 чылдың март 13
