(Б.Б. Чюдюктуң 100 харлаан оюнга байырлыг кежээ)
Февраль 14-те чогаалчы, шүлүкчү, башкы, очулдурукчу, эртемден, РСФСР-ниң Улус өөредилгезиниң тергиини, көскү күрүне болгаш хөй-ниити ажылдакчызы, «Күш-ажылдың Кызыл тук» ордениниң, хөй санныг медальдарның, шаңнал-макталдарның эдилекчизи, Бай-Тал сумузунуң ховар кижилериниң бирээзи, чаңгыс чер чурттуувус Борис Бааданович Чюдюктуң 100 хар оюнга тураскааткан байырлыг сактыышкын кежээзи болуп эрткен.
Келген аалчыларга Культура бажыңының ажылдакчылары ак кадаан, белекчигештерин, чаагай аъш-чемин сөңнээннер. Олар дээрге чогаалчывыстың оглу Тыва авиацияның хоочуну А.Б. Чюдюк, уйнуу Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы А.А. Чюдюк, чогаалчының кады төрээн хеймер кыс дуңмазының уруу Н.М. Шожал, Бай-Тайга кожууннуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Р.А. Аракчаа, Тываның чогаалчылар эвилелиниң даргазы С.С. Комбу, кожуунда Мөңгүлек аттыг литература хөгжүм каттыжыышкынының кежигүннери база "Мөңге сайзанак" ансамбльдиң хоочуннары, "Салгал" уруглар садының чаштары болгаш башкылары А.Э. Наажан, Ч.Д. Иргит, А.А. Чүлдүм, школавыста танцы башкызы Д.М. Салчак болгаш өөреникчилери байырлалды шинчи кииргеннер.
Өгбевистиң ажы-төлү төрээн черинге аян тудуп, келген аалчыларның, көрүкчүлерниң сагыш-сеткилин көдүрери-биле артистерни чалап эккелгеннер. «Саян» Тываның национал танцы болгаш хөгжүм театрының артистери Ховар, Чинчи Салчактар, Бай-Тайга кожууннуң алдарлыг артизи Анзор Мортай-оол, Тыва Республиканың алдарлыг артизи, хөөмейжи Омак Ооржак база уругларның Дамба Хүреш-оол аттыг ыры-хөгжүм школазының башкылары киришкеннер. Байырлалды Б.Б. Чюдюктуң сөзүнге бижээни «Ыдык Бай-Тайга» деп Бай-Тайга кожууннуң гимн ырызы-биле эгелээни чоргааралды оттурган.
Бир-ле дугаарында чогаалчының шүлүктеринге аянныг номчулга болгаш эртем-шинчилел конференциязының тиилекчилерин шаңнап-мактаан. Шүлүк мөөрейинге шылгарааннар 5–7 класстар аразынга 3-кү черни 5-ки класстың өөреникчилери Э. Чүлдүм, А. Анай-оол, 2-ги черде 6-гы класстың өөреникчизи Ш.Очур-оол, 1-ги черде база-ла 6-гы класстың өөреникчизи С.Сыргыт-оол олар шылгарааннар. «Чогаалчының сөңү сиңген» деп номинацияга Х. Хертек, А.Иргит, А. Салчак олар төлептиг болганнар. 8–11 класстар аразынга 2-ги черни 9-ку класстың өөреникчизи К.Күжүгет, 1-ги черни Н. Иргит олар төлептии-биле чаалап алганнар. Номинацияларга 9–10 класстың өөреникчилери В. Дүнчүн, О. Оюн олар төлептиг болганнар.
Конференцияның киржикчилеринден бирги черге Ш.С. Сотпа "Шүлүкчү Б.Б. Чюдюктуң ыры апарган шүлүктери" деп ажылы, 2-ги черни сумунуң культура одааның уран чүүл удуртукчузу А.Б. Донгак «Б.Б. Чюдюктуң салгалдары" деп ажылы, база-ла 2-ги черде Ш.М. Соянның «Найырал болгаш бойдус дугайында шүлүктери» деп ажылы, 3-кү черни школаның библиотекары А.Ч. Хомушкунуң «Төрээн черим алгап-мактап...» деп темага шүлүктер сайгарылгазы болгаш школаның орус дыл болгаш чогаал башкызы С.О. Сотпаның «Чурттап эрткен оруктары» деп темага илеткелдери шылгараан. Шупту киржикчилерге шаңнал бижиктерни болгаш акша белектерин чогаалчының уйнуу болгаш төрелдери тывыстылар.
Чогаалчывыстың кады төрээн акылары О-Делик, Чурук, кыс дуңмазы Дурумаа, Хирлиш Баадаңович, оларның хөй санныг ажы-төлү аалчылар болуп келген. Школавыста башкы төрелдеринден М.Т. Чүлдүм, Б.С. Конгар, малчын өг-бүле Айлаңмаа, Аңчы-оол Очур-оолдар, Р.Ө. Очур-оол база келгеннер. Борис Баадановичиниң төрелдерин сценаже чалап, башкарыкчылар Б. Салчак болгаш А. Куржап чонга таныштырганнар.
Байырлалды эрттиреринге үлүг-хуузун кииргени дээш өөрүп четтириишкинниң Хүндүлел бижиин школада тыва дыл башкызы Ш.Б. Иргитке, көдээ Культура бажыңының ажылдакчылары А.Э. Чүлдүм-оолга, А.Б. Донгакка, А.И. Алдын-оолга болгаш уруглар библиотеказының ажылдакчызы Ш.С. Сотпага тыва Чазактан А.А. Чюдюк байырлыг байдалга тывыскан. Онзагай чараш танцы-самныг, ыр-шоорлуг концерт номерлерлиг кежээни чон четтикпейн манап ап, чаагай сеткил ханыышкыны-биле магадап көргеннер.
Шак бо байырлалды уштап-башкарарынга чогаалчывыстың уйнуу Тываның Чазак Даргазының оралакчызы А.А. Чюдюктуң үлүг-хуузу улуг. База ол ышкаш Дмитрий Очур аттыг көдээ Культура бажыңының ажыл-ишчилерин мактап чугаалавас аргажок. Олар келген чонунга изиг, чаагай чемин белеткеп, сцена каасталгазын чедимчелиг кылып, байырлалдың чорудуун билдилиг удуртуп эрттиргеннер. Чогаалчывыстың 100 чыл оюнуң байырлалы бедик деңнелге эрткен.
Ш.Б. ИРГИТ,
«Мөңгүлек» чечен чогаал каттыжыышкынының удуртукчузу, Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
“Шын” №6 2025 чылдың февраль 20
