Сентябрь 20-де Тывага Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хүнүн бир дугаар демдеглеп эрттирген. Ону Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның эгелекчи саналы-биле Тыва Республиканың байырлалдарының дугайында хоойлузунче немей киирген. Бо чараш байырлалды чылдың-на сентябрь айның үш дугаар субботазында демдеглээри көрдүнген.
Найысылалга эртенги шакта бо чараш байырлал Аныяктар ордузунга эгелээн. Кызыл хоорайның ХБАБ эргелелиниң ажылдакчылары ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының сүмелээни-биле хоорайның хөй ажы-төлдүг үлегерлиг 2 өг-бүлезин чалааш, оларга байыр чедирген хемчегни эрттирген.
Аңаа Кызыл хоорайның чурттакчылары, 5 ажы-төлдүг Байлак, Лариса Чуруктуң демниг өг-бүлези биле дөрт ажы-төлдү эп-найыралдыг өстүрүп чоруур аныяк өг-бүле Серик, Аяна Кушааларга Россияның Социал фондузунуң Тывада салбырының даргазының оралакчызы Урана Монгуш байыр чедиргеш, суй белектерни сунган. Ол ышкаш ТР-ниң Юстиция яамызының ХБАБ органнарын харыылаар оралакчы сайыды Аялга Ондарның байыр чедириишкини болгаш Кызылдың ХБАБ эргелелиниң мурнундан суй белектерни ук эргелелдиң даргазының оралакчызы Айлана Максыр тывыскан. Байырлыг хемчегге Кызылдың “Енисей” культура бажыңының ажылдакчылары чараш ыры-хөгжүмнү бараалгадып, байырланчыг шинчи киирген.
ЭНЕЛЕРНИ АЛГАП-МАКТААН
Улаштыр Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хүнүнге тураскааткан республика чергелиг шуулган Кызылдың Улусчу чогаадылга бажыңынга уламчылаан. Аңаа республиканың хөй ажы-төлдү өстүрүп, эртем-билигге чедирип, төлептиг кижилер кылдыр кижизиткен өг-бүлелер киришкен.
Болган байырлалга ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Аяс Хунай-оол чыылганнарга Чазак Даргазының мурнундан байыр чедиргеш, дараазында чүүлдү демдеглээн:
– Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хүнүн эрттирер дугайында шиитпир регионга Өг-бүле чылын эрттирген түңнелинде үнген. Демографтыг көргүзүглер талазы-биле онзаланып турар регионувуска бо байырлал улуг ужур-уткалыг болуп турар. Амгы үеде бистиң республикавыста 78 муң өг-бүлениң 18 муңу хөй ажы-төлдүг кылдыр санадып турар. Ындыг өг-бүлелерни деткиири – чурттуң эң-не кол айтырыгларының бирээзи дээрзин Президентивис Владимир Путин демдеглээн болгай. Федералдыг янзы-бүрү программалар, төлевилелдерден аңгыда, регионалдыг программалар база өг-бүлелерни деткиири-биле боттанып турар – деп чугаалаан. Оон аңгыда шаг шаандан тура өгбелерден дамчып келген өг-бүлениң чаагай чаңчылдарын келир үениң аныяктарынга дамчыдып бээри-биле залда олурар хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер үлегер болуп турарын дыңнаткан. Ол ышкаш бөгүнгү байырлалче чалаттырган аалчылар аразында Маадыр иелер барынга өөрүп, оларның аразында 2024 чылда Россия чергелиг “Чылдың өг-бүлези” мөөрейниң тиилекчилери, 12 ажы-төлүнүң ынак ада-иези, “РФ-тиң Маадыр иези” бедик аттың эдилекчизи Айнааш Ондар, өөнүң ээзи ТШО киржикчизи Олимпий Монгушту, Тывага эрткен “Чылдың өг-бүлези” мөөрейниң тиилекчизи, 7 кыс, 3 оолдуң ынак ада-иези, Маадыр ие Инга Монгуш, Демир Дамчааны онзалап демдеглээш, өөрүп четтириишкин бижиктерин дараазында энерелдиг энелерге тывыскан: 11 ажы-төлдүң ынак авазы, күш-ажылдың хоочуну, “Иениң алдары” бедик аттың I чадазының эдилекчизи Светлана Додурбановна Оюнга, 5 ажы-төлдү өстүрүп кижизиткен “Иениң алдары” бедик аттың II чадазының эдилекчизи Валентина Ивановна Допаанга, 11 ажы-төлдүң энерелдиг авазы, 1989 чылдан тура “Маадыр ие” орденниң эдилекчизи Мария Маадыр-ооловна Ондарга, 5 кижиниң ынак авазы, “Иениң медалы” II чергениң шаңналының эдилекчизи Раиса Бомбурековна Санчатка, 8 ажы-төлдү өстүрүп азыраан Алдын Кечиловна Хомушкуга тывыскан.
Алдын Кечиловна – “Күш-ажылдың кижизи” республика чергелиг эрткен мөөрейниң “Мергежилиниң тергиини” тускай шаңналынга төлептиг болуп турган ава, тыва национал хептер даараар талазы-биле билдингир даараныкчы. Ол сөс алгаш, байырлалдың киржикчилеринге байыр чедирип, хөй ажы-төлдү өстүрүп кижизиткен буянныг энелерге мөгейиг кылып, ава дугайында шүлүктү тураскаадып номчаанын чыылганнар сонуургаан. Ол ышкаш Дээди Хуралдың кадык камгалал, чонну ажылга хаара тудар болгаш социал политика айтырыгларының талазы-биле комитет даргазының оралакчызы Ульяна Монгуш, Тывада уругларның эргезин камгалаар бүрүн эргелиг төлээ Саида Сенгии үлегерлиг өг-бүлелерге байыр чедириишкинин уламчылааннар.
Күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының бирги оралакчызы Сылдыс Ондар хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге күрүнеден деткимче хемчеглериниң дугайында илеткелди кылган. Ол ышкаш шуулганга регионнуң идепкейлиг аныяктарының төлээлери киришкен. Аңаа уруглар кижизидилгезиниң, ооң иштинде азырап алган ажы-төлдүң, быжыг өг-бүле харылзааларының боттуг үлегер-чижектерин республиканың аныяктарынга көргүзери чугула деп организакчылар санаан.
Бир дугаар демдеглеп эрттирген байырлалга тураскааткан хемчеглер аразында аныяк хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге байыр чедириишкиннери болгаш пленарлыг хурал база болган. Аңаа республикада хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге хамаарышкан чугула айтырыгларны чугаалашкан.
Шуулган байырлыг концерт-биле доозулган.
ЧЕТТИНЧИПКЕШ, БУРУНГААР
Сентябрь 20-де Совет Тываның 5 чылы аттыг стадионга “Хөй ажы-төлдүг километр” деп өг-бүлелер аразынга чарыш болган. Ону Тывада бир дугаар эртип турар Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хүнүнге тураскаадып эрттирген.
Чарышка Сукпактан болгаш Кызыл хоорайдан ийи өг-бүле чаңгыс аай спортчу формаларлыг, бедик хей-аът көдүрлүүшкүннүг уруг-дарыы-биле 1 километр хемчээлди демниг халып эрткеннер. Команда бүрүзүнге чарыштың негелдези ёзугаар 14 хардан бичии үш ажы-төлү, ада-иези киришкен.
Долаана, Александр Күжүгеттерниң командазынга: тос, чеди, беш харлыг оолдары киришкен. Оларның авазы – дүрген дуза чедирер албанда, ачазы – Росгвардияның ажылдакчызы. Олар өг-бүле тудуп кады чурттаандан бээр 12 чыл болуп турарын шак мындыг спортчу солун хемчег-биле демдеглеп, ажы-төлүн спортка болгаш күш-культурага хандыкшылдыг кылдыр кижизидип турар.
Чаа байырлалдың спортчу болгаш өске-даа хемчеглеринге келир чылын киржикчилер хөй болур дээрзинге организакчылар идегеп турар. Бир дугаар эрттирген байырлалдың чедер-четпестери бар-даа болза, эң-не кол чүүл – хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни деткээн чаа байырлалды Тывада тургусканы кончуг эки дээрзин шупту түңнеп тараан.
Сорунза МОНГУШ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруу.
“Шын” №37 2025 чылдың сентябрь 25
