Күрүнениң эвээш хөреңгилиг өг-бүлелер-биле социал керээ чарып алгаш, боттарының ажыл-херээн ажыдып алырынга деткимче берип турары канчаар-даа аажок өөрүнчүг.
Республиканың кожуун, сумуларында, найысылал Кызылда-даа ооң дузазы-биле хууда ажыл-агыйын тургузуп, амыдыраар акша-хөреңгини ажылдап ап турарлар эвээш эвес дээрзин билир бис.
Эрзин кожуун база өскелерден чыда калбаан. 2023 чылда ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал хөгжүлде яамызы-биле 23 эрзинчи социал керээни чаргаш, кижи бүрүзү 350 муң рубль түңнүг акша-хөреңгини алгаш, боттарының ажыл-агыйын ажыдып алган ажылдап чоруурлар.
“Амгы үеде олар шупту социал дузаны алгаш, бодунга ажылдап алыр сайгарлыкчы кылдыр тургустунуп алган чонга дузазын чедирип, ажылдап турарлар. Деткимчеге алган акша-хөреңгизи-биле боттарының ажыл- агыйын ажыдарынга чугула херек дериг-херекселдерни садып алганнар” – деп, Эрзин кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң даргазы Нина Дагжы чугаалаан.
Оларның бирээзи идик септээр чер ажыдып алгаш, амгы үеде тускай шериг операциязынче киржип чоруй барган. База бирээзи Россияның шериинде албан-хүлээлгезин күүседип турар.
Социал дуза алыкчыларының хөй кезии Эрзин суурда. Д.Х. Хумбуң, А.А. Шимит-Хөө олар чаңгыс чер чурттугларынга чараштаныр эптиг байдалды тургузуп, парикмахерскаяларны ажыдып алганы өөрүнчүг.
Оон аңгыда, кондитер кылыглары, манчы-хуужуур кылып, эрзинчилерни чаагай аъш-чеми-биле өөртүп турарлар база бар. Суур черге хоорайда дег базым санында машина-техника септеп-селип турар черлер ховар. Эрзин суурга автотранспорт септээр чер ажыттынып келирге, чолаачыларга база бир өөрүнчүг болуушкун болган. Куда-дой, байырлалдар үезинде ырак- чоок кожууннарже боодал чечек камнап чедирип алыры амыр эвес айтырыгларның бирээзи. Эрзин суурнуң чурттакчызы Сайдаш Муна найысылал Кызылдан дириг чечектер эккеп турбазы-биле, боду чечектерни тарып өстүргеш, суурунуң чонунга садып-саарар ажылды ажыдып алганы кайгамчык. Суурнуң чурттакчы чону ойнап-хөглеп, культура хемчеглеринче баар дээш, найысылалче чоруур ужурга таваржыр. Эрзинчилерге оюн-тоглаа, янзы-бүрү солун хемчеглерни база эрттирип эгелээн. Кандыг-даа тудуг азы септелге ажылдары чорударда, каңнакчы кижиниң дузазы кымга-даа херек апаар. Шак ындыг хууда ажыл-агыйны С.В. Тарначының ажыдып алганы суурнуң чонунга канчаар-даа аажок ажыктыг болган.
Кожуун төвүнден аңгыда, кожууннуң өске-даа суурларында база социал керээ-биле хууда ажыл-агыйлар ажыттынып турар. Чижээлээрге, Нарын суурда дагаа болгаш бода, шээр мал эъдин болбаазырадып, янзы-бүрү чемнерни Р.С. Шырап кылып, үндүрүп эгелээн. Компьютер, телефон дээн ышкаш кандыг-даа херексел үрели бээрге, суурга ону септээр мастер чок болза, найысылалче чедери албан апаарын билир бис.
Нарынчыларның шак ол чидиг айтырыын Дорж Дудуп шиитпирлеп шыдаан. Оон аңгыда, ол малчын турлагларда чаңгыс чер чурттугларынга база харылзажыр арганы тургузуп берип эгелээн.
Хоолай аштаар, одалга системазын шын кылыры Тываның чурттакчы чонунга, ылаңгыя кышкы үеде кончуг хереглелдиг болгаш айыыл-халаптан камгалаар ажылдарның бирээзи. Ол ажылдарны шын эвес азы үе-шаанда чедир кылбаанындан өлүп-хорап турар кижилер саны база эвээш эвес. Ону болдурбазы-биле Сарыг-Булуң суурнуң чурттакчызы Радомир Ынаалай кончуг ажыктыг угланыышкынны ажыдып алган. Даштыкы идик-хеп септеп, база кижи бүрүзүнге болдунмас чүүлдерниң бирээзи. Алина Чооду чаңгыс чер чурттугларынга ындыг дузаны чедире берген.
Амгы үениң сайзыралының аайы-биле кайда-даа чон янзы-бүрү чоннарның аъш-чемин сонуургаар апарган. Ол ышкаш пицца, суши, роллдарны чиксевес-ле кижи чок. Суур черге ону кылып эгелээрге, садып алыкчылар черле, үзүлбес. Бай-Даг суурда Елена Чопуй шак ындыг амгы үениң хууда ажыл-агыйын ажыдып алган. Ол ышкаш суурларда-даа, хоорайда-даа тудуг ажылдары кидин түлүк чоруп турары билдингир. Ырактан тудуг материалы эккеп алыры улуг чарыгдал. Эрзинчилерге эптиг болзун дээш, А.Г. Суктур ыяш белеткээр пилораманы ажыдып алган.
Ч. СААЯ.
«Шын» №22 2024 чылдың март 23
