Сүт-Хөл кожуунче сургакчылаашкын үезинде социал керээ программазының киржикчилеринге ужуражып, оларның ажыл-ижин сонуургап четтивис. Ишкин сумузунда ук программаның ийи киржикчизи бар.
ЭЪТТИ БОЛБААЗЫРАТКАШ, ӨРТЕККЕ ЧЕДИРИП…
Бир-ле дугаар эът ыштап садып турар Шеңне, Шолбан Монгуштарның бажыңынга четтивис. Монгуштарның өг-бүлези оолдуг, кыстыг. Улуг оглу студентилээш, шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш, амгы үеде Тываның күрүне университединиң кежээки салбырында өөренип турар.
Көдээ черде мал-маган азыравайн чоруур өг чок дээр болза, чазыг болбас. Өскелер дег, олар база мал-маган азырап чоруур. Өг-бүле малының эъдин садып-сааргаш, акшага чедирип алыр аргалыг апарган. Эътти болбаазыраткаш, садар болза, оон-даа эки өртекке чедирип ап болур-дур дээш, социал керээ программазынга киржип, эът ыштаар шкаф садып алырын бодай бергеннер. Ооң мурнунда Шеңне хлеб быжырар пекарня ажыдарын-даа шенеп турган. Ол планы арай-ла чогувайн барган.
2022 чылдың декабрь айда социал керээ программазының деткимчезин алгаш, 3 аңгы соодукчу, эът ыштаар шкаф база эътти ыштааш, савалаар тускай хаптарны садып алган.
Тускай хаптап каан ыштаан эъттиң даштынга этикетказын чогаадып кылырын Шеңне боданып турар. Аңаа чемниң ады, деңзизи, үндүрген чери дээн ышкаш садып алыкчыга херектиг кыска медээлерни бижиир.
Сайгарлыкчы өг-бүле эът ыштап садарындан аңгыда, ногаа аймаан тарып, ажаап алгаш, садып-саарып акша-төгерикти немей ажылдап ап турарлар. Эгелеп алган ажылын калбартыры-биле, удавас манчы-хуужуурну кылгаш, доңургаш, садып эгелээр. Далган өер станокту болгаш эът тыртар машинаны садып алырын олар планнап турар. Эът ыштаар аңгы цех ажыдар дээш, оран-савазын белеткеп алганнар. Ол-ла черге манчы-хуужуур база кылыры планда көрдүнген.
Монгуштарның хериминиң иштинде техниканың аңгы-аңгы хевирлери бар. Чазын, күзүн бок-даа сөөртүр, чер-даа чардырар хууда машина-балгады дээрзин Шеңне тайылбырлады. Олут орбас, чыдын чытпас, кежээ өг-бүле деп оон безин көстүп турар.
УК-ТӨӨГҮЗҮНДЕН ШЕВЕРЛЕР
Улаштыр ол-ла суурнуң чурттакчызы Сыдым Монгуштуң чазаныр черинге четтивис.
Сыдым Ишкин сумузунуң девискээринде Алдыы-Ишкин деп хемге төрүттүнгеш, Ишкин ортумак школазын дооскаш, шериг албан-хүлээлгезин эрттиргеш, чанып келгеш, малчыннап чораан. Сыдымның өг-бүлези беш ажы-төлдүг.
Социал керээге сумунуң чагырыкчызы Сайгал Монгуштуң сүмези-биле киржир деп ол шиитпирлээн. Сыдымның ук-төөгүзүнде ус-шевер өгбелери хөй. Акылары, төрелдери доозазы чазаныр «алдын холдуг» улус. Ынчангаш чаңгыс чер чурттуглары хөй ажы-төлдүг, ус-шевер аданы деткиир дээш, ук программага киржирин сүмелээн.
«Ада-өгбелерим шаандан тура-ла, демир-дестен өгнүң херекселдерин, ыяштан өг иштин-даа кылыр, алгы-кештен идик-хепти-даа даараар ус-шевер улус чораан. Оларны дөзээним ол боор» — деп, Сыдым чугаалады.
Күрүнениң берген деткимче акшазы-биле хаарыылдаар, хоюглаар, дилдирер станоктар болгаш өрүм дээш чазанырынга хереглээр дериг-херекселди доозазын четчелеп садып алгаш, ажылын чагыглар езугаар кылып кирипкен. Ам бо үеде чоннуң чагыыр-ла чүүлү – улуг-бичии сандайлар, тос-карактар, аяктар дээш шупту бажыңга ажыглаар херекселдер. Инек саарда, олурар бичии сандайларны хөй чагып турарын ол чугаалады. «Улустуң чагывас чүвези-ле чок боор, чүнү-даа кылдырар боор чорду» — деп, Сыдым немеди.
Хөй ажы-төлдүг адага чазаныр цех ажыдып алганы улуг деткимче болган. Акша-төгерикти чедер кылдыр ажылдап эгелээнинге өөрээн сеткилин Сыдым илеретти.
Ишкин сумузу — улуг кожуун төвү эвес, а бичии суур болгай. Ол хирезинде ында ийи социал керээ программазының киржикчилериниң ажыл-ижи шуудай бергени өөрүнчүг-дүр.
/ Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №28 2023 чылдың апрель 19
